Komunikat prasowy

ESO uchwyciło ducha olbrzymiej gwiazdy

31 października 2022

Upiorna pajęczyna, magiczne smoki czy niewyraźne ślady duchów? Co widzisz na tym zdjęciu pozostałości po supernowej Żagla? Piękny gobelin kolorów pokazuje upiorne szczątki gigantycznej gwiazdy. Udało się to uchwycić w niesamowitych szczegółach dzięki VLT Survey Telescope, pracującemu w Europejskim Obserwatorium Południowym (ESO) w Obserwatorium Paranal w Chile.

Niewyraźna struktura różowych i pomarańczowych obłoków to wszystko, co pozostało z masywnej gwiazdy, która zakończyła swoje życie w potężnej eksplozji około 11 000 lat temu. Gdy najmasywniejsze gwiazdy osiągają koniec swojego życia, często gasną z hukiem w wybuchu zwanym supernową. Tego rodzaju wybuchy generują fale uderzeniowe, które poruszają się przez otaczający gaz, kompresując go i tworząc skomplikowane struktury podobne do nici. Uwolniona energia ogrzewa gazowe wąsy, powodując ich jasny blask, jak widać na zdjęciu.

Na tym obrazie, złożonym z 554 milionów pikseli, mamy niesamowicie szczegółowy widok pozostałości po supernowej w Żaglu (Vela), nazwanej od konstelacji nieba południowego znanej jako Żagiel. Na zdjęciu można by zmieścić dziewięć tarcz Księżyca w pełni, a cały obłok jest jeszcze większy. Przy odległości zaledwie 800 lat świetlnych od Ziemi, ta dramatyczna pozostałość po supernowej jest jedną z najbliższych znanych tego typu obiektów.

Gdy wybuchła, najbardziej zewnętrzne warstwy progenitora (gwiazdy przed wybuchem) zostały wyrzucone do otaczającego gazu, tworzą spektakularne włókna, które widzimy na obrazie. Z gwiazdy pozostała ultragęsta kula, w której protony i elektrony są ściskane w neutrony – gwiazda neutronowa. Gwiazda neutronowa w pozostałości po supernowej w Żaglu, umiejscowiona nieco poza zdjęciem, w lewym górnym rogu, jest pulsarem, który obraca się wokół własnej osi z niesamowitą prędkością ponad 10 razy na sekundę.

Niniejszy obraz jest mozaiką obserwacji wykonanych przy pomocy szerokokątnej kamery OmegaCAM na VLT Survey Telescope (VST), znajdującym się w Obserwatorium Paranal w Chile. Kamera o 268 milionach pikseli może uzyskiwać obrazy poprzez różne filtry, które przepuszczają światło o różnych kolorach. W tym konkretnym przypadku użyto czterech filtrów, pokazanych jako połączenie kolorów magenty, niebieskiego, zielonego i czerwonego.

Właścicielem VST jest National Institute for Astrophysics we Włoszech (INAF). Z 2,6-metrowym zwierciadłem jest to jeden z największych teleskopów dedykowanych przeglądom nocnego nieba w zakresie widzialnym. Niniejsze zdjęcie jest przykładem z takiego przeglądu: VST Photometric Hα Survey of the Southern Galactic Plane and Bulge (VPHAS+). Przez sponad siedem lat w ramach tego przeglądu wykonywano mapy znacznej części naszej rodzimej galaktyki, pozwalając astronomom na lepsze zrozumienie, jak formują się gwiazdy, jak ewoluują i jak umierają.

Więcej informacji

Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) umożliwia naukowcom z całego świata na odkrywanie tajemnic Wszechświata z korzyścią dla nas wszystkich. Projektujemy, budujemy i zarządzamy światowej klasy obserwatoriami naziemnymi – których astronomowie używają do odpowiadania na ciekawe pytania i szerzenia fascynacji astronomią – a także promujemy międzynarodową współpracę w astronomii. Ustanowione w 1962 roku jako organizacja międzynarodowa, ESO jest wspierane przez 16 krajów członkowskich (Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy), a także Chile jako kraj gospodarz, oraz Australię jako strategicznego partnera. Siedziba ESO, a także jego centrum popularyzacji nauki i planetarium (ESO Supernova) znajdują się w pobliżu Monachium w Niemczech, natomiast chilijska pustynia Atakama – niesamowite miejsce z wyjątkowymi warunkami do obserwacji nieba – jest domem dla naszych teleskopów. ESO zarządza trzema lokalizacjami obserwacyjnymi w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope – Bardzo Duży Teleskop) oraz dwa teleskopy do przeglądów nieba. VISTA pracuje w podczerwieni, VLT Survey Telescope w zakresie widzialnym. W Paranal ESO zarządza także południowym obserwatorium CTA (Cherenkov Telescope Array South) – największym na świecie i najbardziej czułym obserwatorium promieniowania gamma. Wspólnie z międzynarodowymi partnerami ESO zarządza także radioteleskopami APEX i ALMA, które są instrumentami do obserwacji nieba w zakresach milimetrowym i submilimetrowym. Na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, budujemy „największe oko świata na niebo”, czyli Ekstremalnie Wielki Teleskop (Extremely Large Telescope, ELT). Nasza działalność w Chile jest zarządzania z biur ESO w Santiago, gdzie współpracujemy też z chilijskimi partnerami.