Komunikat prasowy

Kosmiczny nietoperz w trakcie lotu

W ramach programu Kosmicznych Klejnotów ESO sfotografowano pyłowe obłoki Kosmicznego Nietoperza

14 marca 2019

Kosmiczny nietoperz, ukryty w najciemniejszych zakamarkach gwiazdozbioru Oriona, rozpościera swoje zamglone skrzydła w przestrzeni międzygwiazdowej na dwa tysiące lat świetlnych. Jest rozświetlony przez młode gwiazdy skupione w jego wnętrzu – pomimo otoczenia przez nieprzezroczyste obłoki pyłu, ich jasne promieniowanie rozświetla mgławicę. Mgławica NGC 1788, zbyt ciemna, aby dostrzec ją gołym okiem, ukazuje swoje kolory na zdjęciu wykonanym przy pomocy Bardzo Dużego Teleskopu (VLT) – najbardziej szczegółowej jak dotąd fotografii tego obiektu.

Należący do ESO Bardzo Duży Teleskop (VLT) uchwycił obraz eterycznej mgławicy NGC 1788 w najciemniejszych zakątkach gwiazdozbioru Oriona — nazywanej Kosmicznym Nietoperzem. Ta mgławica refleksyjna o kształcie nietoperza nie emituje światła — zamiast tego jest rozświetlana przez gromadę młodych gwiazd w jej środku, słabo widocznych przez obłoki pyłu. Instrumenty naukowe przeszły długą drogę od momentu, gdy NGC 1788 została opisana po raz pierwszy, a zdjęcie wykonane przez teleskop VLT jest najbardziej szczegółowym portretem tego obiektu.

Pomimo iż ta zwiewna mgławica wydaje się izolowana od innych kosmicznych obiektów, astronomowie sądzą, że została ukształtowana przez potężne wiatry gwiazdowe od masywnych gwiazd spoza niej. Strumienie gorącej plazmy są wyrzucane z górnej atmosfery gwiazdy z niesamowitymi prędkościami, kształtując obłoki, które skrywają gwiazdy powstające wewnątrz Kosmicznego Nietoperza.

NGC 1788 została po raz pierwszy opisana przez niemiecko-brytyjskiego astronoma Williama Herschela, który uwzględnił ją w katalogu służącym później jako podstawa dla jednego z najbardziej istotnych zbiorów obiektów głębokiego nieba: New General Catalogue (NGC) [1]. Ładne zdjęcie tej małej, słabej mgławicy zostało już wcześniej wykonane przez 2,2-metrowyteleskop MPG/ESO w Obserwatorium La Silla, ale nowo obserwowana scena ściera je w przysłowiowy pył. Uchwycone w locie, z najdrobniejszymi szczegółami, pyłowe skrzydła Kosmicznego Nietoperza sfotografowano na dwudziestą rocznicę jednego z najbardziej wszechstronnych instrumentów ESO – Focal Reducer and low dispersion Spectrograph 2 (FORS2).

FORS2 jest zamontowany na teleskopie Antu, jednym z 8,2-metrowych Teleskopów Głównych VLT w Obserwatorium Paranal. Ma zdolność obrazowania dużych obszarów nieba wyjątkowo szczegółowo, co czyni go pożądanym elementem zestawu najnowocześniejszych instrumentów naukowych ESO. Od czasu swojego pierwszego światła 20 lat temu, FORS2 stał się znany jako „szwajcarski scyzoryk wśród instrumentów astronomicznych”. Pseudonim ten wywodzi się z unikatowo szerokiego zestawu funkcji [2]. Wszechstronność FORS2 rozciąga się poza czysto naukowy użytek – możliwość uzyskiwania pięknych zdjęć wysokiej jakości, takich jak prezentowane tutaj, czyni go szczególnie użytecznym narzędziem do popularyzacji astronomii.

Zdjęcie zostało wykonane w ramach programu Kosmicznych Klejnotów ESO (ESO Cosmic Gems), inicjatywy popularnonaukowej, która używa teleskopów ESO do wykonywania zdjęć interesujących, intrygujących lub wizualnie atrakcyjnych obiektów – do celów edukacyjnych i popularyzacji. Program korzysta z czasu teleskopów, który z różnych względów nie może być w danym okresie użyty do obserwacji naukowych i z pomocą m.in. FORS2 tworzy zapierające dech w piersiach zdjęcia najciekawszych obiektów nocnego nieba, takich jak przedstawiona intrygująca mgławica refleksyjna. W przypadku gdyby zebrane dane okazały się jednak użyteczne dla przyszłych celów naukowych, wyniki obserwacji są zachowane i udostępniane astronomom przez Archiwum Naukowe ESO.

Uwagi

[1] W roku 1864 John Herschel opublikował katalog mgławic i gromad (General Catalogue of Nebulae and Clusters), który opierał się na obszernych katalogach i zawierał wpisy dla ponad pięciu tysięcy intrygujących obiektów głębokiego nieba. 24 lata później katalog ten poszerzył John Louis Emil Dreyer i opublikował jako New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars (NGC), obszerną kolekcję wspaniałych obiektów głębokiego nieba.

[2] Oprócz możliwości wykonywania zdjęć dużych obszarów nieba z wysoką precyzją, FORS2 może także mierzyć widma wielu obiektów na nocnym niebie i analizować polaryzację światła. Dane z FORS2 stanowią podstawę do ponad 100 badań naukowych publikowanych każdego roku.

Więcej informacji

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Ma 16 krajów członkowskich: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy, dodatkowo Chile jest kraje gospodarzem, a Australia strategicznym partnerem. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się „największym okiem świata na niebo”.

Linki

• NGC 1788 obserwowane przez 2,2-metrowy teleskop MPG/ESO
• Program Kosmicznych Klejnotów ESO (ESO Cosmic Gems)
• Zdjęcia teleskopu VLT

Kontakt

Calum Turner
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
E-mail: pio@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych