Komunikat prasowy

Nagroda Nobla z fizyki 2020 przyznana za badania z użyciem teleskopów ESO dotyczące supermasywnej czarnej dziury w Drodze Mlecznej

6 października 2020

Reinhard Genzel oraz Andrea Ghez otrzymali wspólnie Nagrodę Nobla z fizyki 2020 za badania dotyczące supermasywnej czarnej dziury Sagittarius A* w centrum naszej galaktyki. Genzel, Dyrektor Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics w Niemczech, wraz ze swoim zespołem, prowadził obserwacje Sagittarius A* przez blisko 30 lat, korzystając z armady instrumentów na teleskopach Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO).

Reinhard Genzel dzieli połowę nagrody z prof. Andreą Ghez z University of California w Los Angeles (USA), „za odkrycie supermasywnego zwartego obiektu w centrum naszej galaktyki”, natomiast druga połowa została przyznana prof. Rogerowi Penrosowi z University of Oxford w Wielkiej Brytanii „za odkrycie, że powstawanie czarnej dziury jest w zgodzie z ogólną teorią względności”.

„Gratulacje dla wszystkich trojga laureatów! Cieszy nas, że badania nad supermasywną czarną dziurą w centrum Galaktyki zostały uhonorowane Nagrodą Nobla z fizyki 2020. Jesteśmy dumni, że teleskopy, które buduje i użytkuje ESO w swoich obserwatoriach w Chile, odegrały kluczową rolę w tym odkryciu” powiedział Xavier Barcons, Dyrektor Generalny ESO. „Praca wykonana przez Reinharda Genzela z teleskopami ESO oraz przez Andreę Ghez z Teleskopami Kecka na Hawajach umożliwiła niespotykany wgląd w obiekt Sagittarius A*, co potwierdziło przewidywania ogólnej teorii względności Einsteina”.

ESO bardzo blisko współpracowało z Genzelem i jego grupą przez około 30 lat. Od wczesnych lat 90. Genzel wraz z zespołem, we współpracy z ESO, opracował instrumenty zaprojektowane do śledzenia orbit gwiazd w obszarze Sagittarius A* w centrum Drogi Mlecznej. 

Kampania obserwacyjna rozpoczęła się w 1992 roku przy pomocy instrumentu SHARP na należącym do ESO Teleskopie Nowej Technologii (NTT) w Obserwatorium La Sille w Chile. Aby kontynuować badania Sagittatius A*, kierownik zespołu używał niezwykle czułych instrumentów na innym teleskopie ESO: Bardzo Dużym Teleskopie (VLT) oraz Interferometrze Bardzo Dużego Teleskopu (VLTI) w Obserwatorium Paranal. Nazwy tych instrumentów to SINFONI, NACO, a ostatnio GRAVITY.

W 2008 roku, po 16 latach śledzenia gwiazd krążących po orbitach wokół Sagittarius A*, zespół dostarczył najlepszego empirycznego dowodu, że w centrum Galaktyki istnieje supermasywna czarna dziura. Zarówno grupa Genzela, jak i zespół Ghez, precyzyjnie śledzili orbitę szczególnie jednej z gwiazd, S2, która dotarła na najbliższy dystans od Sagittarius A* w maju 2018 r. ESO przeprowadziło liczne modernizacje infrastruktury w Obserwatorium Paranal, aby umożliwić dokładne pomiary pozycji i prędkości S2. Zespół badawczy kierowany przez Genzela ustalił, iż światło emitowane przez gwiazdę blisko supermasywnej czarnej dziury zostało rozciągnięte do dłuższych fal, co jest efektem znanym jako grawitacyjny redszift (redshift). Stanowiło to potwierdzenie po raz pierwszy ogólnej teorii względności Einsteina w pobliżu supermasywnej czarne dziury. Wcześniej w tym roku zespół ogłosił, że obserwował ”taniec” S2 wokół supermasywnej czarnej dziury, pokazując jej orbitę o kształcie podobnym do rozety, co jest efektem tzw. precesji Schwarzchilda, przewidywanej przez Einsteina.

Genzel i jej zespół są także zaangażowani w rozwój instrumentów, które będą zainstalowane na Ekstremalnie Wielkim Teleskopie (ELT), aktualnie budowanym przez ESO na chilijskiej pustyni Atakama. Instrumenty te pozwolą naukowcom na zbadanie jeszcze bliższego otoczenia supermasywnej czarnej dziury.

Więcej informacji

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Ma 16 krajów członkowskich: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy, dodatkowo Chile jest kraje gospodarzem, a Australia (IA/FCUL) strategicznym partnerem. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się „największym okiem świata na niebo”. 

Linki

• Nagroda Nobla z fizyki 2020

Kontakt

Krzysztof Czart
Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Bárbara Ferreira
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
E-mail: pio@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych

Jest to tłumaczenie Komunikatu prasowego ESO eso2017