Komunikat prasowy

Pierwsza planeta odkryta wokół słonecznej bliźniaczki w gromadzie gwiazd

Sześcioletnie badania za pomocą HARPS dały odkrycie trzech nowych planet w gromadzie Messier 67

15 stycznia 2014

Astronomowie użyli należącego do ESO łowcy planet HARPS w Chile, a także kilku innych teleskopów na świecie, aby odkryć trzy planety okrążające gwiazdy w gromadzie Messier 67. Mimo, że do tej pory potwierdzonych jest ponad tysiąc planet poza Układem Słonecznym, tylko garstka została wykryta w gromadach gwiazd. Wyjątkowa z nowych egzoplanet krąży po orbicie wokół gwiazdy, która jest rzadką bliźniaczką Słońca – gwiazdą we wszystkich aspektach prawie identyczną jak Słońce.

Obecnie wiadomo, że planety okrążające gwiazdy poza Układem Słonecznym są bardzo powszechne. Takie egzoplanety znaleziono wokół gwiazd w różnym wieku, składzie chemicznym, rozproszonych po całym niebie. Ale do tej pory wewnątrz gromad gwiazd zaledwie kilka planet odkryto zaledwie kilka planet [1]. Jest to szczególnie dziwne, ponieważ wiadomo, że większość gwiazd powstaje w gromadach. Astronomowie zastanawiali się czy istnieje różnica w procesach powstawania planet w gromadach gwiazd, która by mogła wyjaśnić ten brak.

Anna Brucalassi (Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics, Garching, Niemcy), główna autorka nowych badań, wraz z zespołem, postanowili zbadać zagadnienie. „W gromadzie gwiazd Messier 67 gwiazdy mają podobny wiek i skład jak Słońce. To czyni gromadę idealnym laboratorium do zbadania ile planet powstaje w tak zatłoczonym środowisku oraz czy formują się one wokół gwiazd bardziej masywnych czy mniej masywnych.”

Zespół użył instrumentu HARPS do szukania planet, pracującego na 3,6-metrowym teleskopie ESO w Obserwatorium La Silla. Wyniki uzupełniono obserwacjami z kilku innych obserwatoriów na świecie [2]. Badacze starannie monitorowali 88 wybranych gwiazd w Messier 67 [3] przez okres sześciu lat, w poszukiwaniu słabych oznak ruchów gwiazd w tę z powrotem w kierunku Ziemi, które ujawniłyby istnienie planet.

Gromada znajduje się 2500 lat świetlnych od nas, w gwiazdozbiorze Raka i zawiera około 500 gwiazd. Wiele gwiazd gromady jest słabszych niż zazwyczaj wybierane jako cele do poszukiwań planet pozasłonecznych, więc próba wykrycia słabego sygnału od potencjalnych planet wykorzystała instrument HARPS do granic możliwości.

Odkryto trzy planety, dwie okrążające gwiazdy podobne do Słońca i jedną wokół bardziej masywnego i wyewoluowanego czerwonego olbrzyma. Pierwsze dwie planety mają masy około jednej trzeciej masy Jowisza i okrążają swoje gwiazdy co odpowiednio siedem i pięć dni. Trzecia potrzebuje 122 dni do pokonania orbity i jest bardziej masywna niż Jowisz [4].

Pierwsza z planet krąży po orbicie wokół wyjątkowej gwiazdy – jednej z najbardziej podobnych bliźniaczek Słońce zidentyfikowanych do tej pory, prawie identycznej jak Słońce (eso1337) [5]. Jest to pierwsza słoneczna bliźniaczka w gromadzie przy której odkryto planetę.

Dwie z trzech planet są “gorącymi jowiszami” – planetami o rozmiarach porównywalnych z Jowiszem, ale znajdujących się znacznie bliżej swoich gwiazd i w związku z tym znacznie gorętszymi. Wszystkie trzy znajdują się bliżej swoich gwiazd niż strefa nadająca się do zamieszkania, w której mogłaby występować woda w stanie ciekłym.

„Nowe wyniki pokazują, że planety w gromadach otwartych są tak samo powszechne, jak w pobliży gwiazd izolowanych – ale nie są łatwe do wykrycia” dodaje Luca Pasquini (ESO, Garching, Niemcy), współautor publikacji [6]. „Nowe wyniki są w przeciwieństwie do poprzedniej pracy, której nie udało się znaleźć planet w gromadzie, ale są zgodne z niektórymi najnowszymi obserwacjami. Kontynuujemy obserwacje tej gromady, aby dowiedzieć się w jaki sposób masie i składzie chemicznym różnią się gwiazdy posiadające i nieposiadające planet.”

Uwagi

[1] Gromady gwiazd dzielą się na dwa główne typy. Gromady otwarte to grupy gwiazd, które powstały razem z jednego obłoku gazu i pyłu w nieodległej przeszłości. Występują głównie w ramionach spiralnych galaktyk takich jak Droga Mleczna. Z kolei gromady kuliste są znacznie większymi, sferycznymi zbiorami zdecydowanie starszych gwiazd, które krążą wokół centrum galaktyki. Pomimo dokładnych badań, nie odnaleziono planet w gromadach kulistych, a w gromadach otwartych mniej niż sześć. W ciągu ostatnich dwóch lat znaleziono planety pozasłoneczne w gromadach NGC 6811 i Messier 44, a co więcej, wykryto planetę także w jasnej, pobliskiej gromadzie Hiady.

[2] W badaniach wykorzystano także obserwacje z instrumentu SOPHIE w Observatoire de Haute-Provence we Francji, szwajcarskiego 1,2-metrowego Teleskopu Leonarda Eulera w Obserwatorium ESO La Silla w Chile oraz Hobby Eberly Telescope w Teksasie w USA.

[3] Większość gromad otwartych rozprasza się po kilkudziesięciu milionach lat. Jednak gromady, które powstały z większą gęstością gwiazd, mogą trzymać się razem znacznie dłużej. Messier 67 jest przykładem tego typu starej gromady i jest jedną z najstarszych i najlepiej zbadanych gromad bliskich Ziemi.

[4] Oszacowania mas planet obserwowanych metodą prędkości radialnych są dolnymi ograniczeniami: jeżeli planeta krąży po bardzo nachylonej orbicie, może mieć większą masę, dając te same efekty obserwacyjne.

[5] Słoneczne bliźniaczki, słoneczne analogi oraz gwiazdy podobne do Słońca, to kategorie gwiazd podzielone pod względem ich podobieństwa do Słońca. Słoneczne bliźniaczki są najbardziej podobne, gdyż mają podobne masy, temperatury i skład chemiczny. Są bardzo rzadkie, ale pozostałe klasy, w których podobieństwo jest mniej precyzyjne, są powszechniejsze.

[6] Współczynnik wykrycia 3 planet w próbce 88 gwiazd w Messier 67 jest zbliżony do średniej częstotliwości planet wokół gwiazd, które nie są członkiniami gromad.

Więcej informacji

Wyniki badań opisano w artykule pt. “Three planetary companions around M67 stars“, A. Brucalassi et al., który ukaże się w Astronomy & Astrophysics.

Skład zespołu badawczego: A. Brucalassi (Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik, Garching, Niemcy [MPE]; Sternwarte, Monachium, Niemcy), L. Pasquini (ESO, Garching, Niemcy), R. Saglia (MPE; Sternwarte), M.T. Ruiz (Universidad de Chile, Santiago, Chile), P. Bonifacio (GEPI, Observatoire de Paris, CNRS, Univ. Paris Diderot, Francja), L. R. Bedin (INAF - Osservatorio Astronomico di Padova, Padwa, Włochy), K. Biazzo (INAF - Osservatorio Astronomico di Catania, Catania, Włochy), C. Melo (ESO, Santiago, Chile), C. Lovis (Observatoire de Geneve, Szwajcaria) oraz S. Randich (INAF - Osservatorio Astrofisico di Arcetri, Florencja, Włochy).

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 39-metrowy Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

• Publikacja naukowa w A&A
• Zdjęcia 3,6-metrowego teleskopu ESO
  

Kontakt

Krzysztof Czart
Centrum Astronomii UMK
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Anna Brucalassi
Max Planck Institut for Extraterrestrial Physics
Garching, Germany
Tel.: +49 89 30000 3022
E-mail: abrucala@mpe.mpg.de

Luca Pasquini
ESO
Garching, Germany
Tel.: +49 89 3200 6792
E-mail: lpasquin@eso.org

Richard Hook
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6655
Tel. kom.: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych

Jest to tłumaczenie Komunikatu prasowego ESO eso1402