Komunikat prasowy

Rozpalanie ognia w ciemnościach

23 stycznia 2013

Nowe zdjęcie z teleskopu Atacama Pathfinder Experiment (APEX) w Chile pokazuje piękny widok obłoków kosmicznego pyłu w obszarze Oriona. O ile te gęste obłoki międzygwiazdowe wydają się ciemne i nieprzezroczyste dla obserwacji w zakresie widzialnym, to kamera LABOCA na teleskopie APEX potrafi wykryć cieplną poświatę od pyłu i ukazać ukryte miejsca, w których powstają nowe gwiazdy. Jeden z ciemnych obłoków okazał się być czymś innym niż się wydawało.

W przestrzeni kosmicznej gęste obłoki gazu i pyłu są miejscem narodzin nowych gwiazd. W zakresie widzialnym pył jest ciemny i nieprzezroczysty, skrywając za sobą gwiazdy. Tak dokładnie, że gdy astronom William Herschel obserwował jeden z takich obłoków w gwiazdozbiorze Skorpiona w 1774 roku, myślał, że jest to pusty obszar bez gwiazd i podobno zawołał „Zaprawdę tutaj jest dziura w niebie!” [1]

Aby lepiej zrozumieć powstawanie gwiazd astronomowie potrzebują teleskopów, które potrafią obserwować na dłuższych falach, takich jak zakres submilimetrowy, w którym ciemne ziarna pyłu bardziej świecą, niż absorbują promieniowanie. APEX, na płaskowyżu Chajnantor w Andach Chiljskich, jest największym pojedynczym teleskopem submilimetrowym działającym na półkuli południowej i stanowi idealny instrument dla astronomów badających w ten sposób narodziny gwiazd.

Widoczny w gwiazdozbiorze Oriona, położony 1500 lat świetlnych od Ziemi, Kompleks Obłoków Molekularnych Oriona jest najbliższym względem nas obszarem powstawania gwiazd masywnych. Zawiera skarbiec jasnych mgławic, ciemnych obłoków i młodych gwiazd. Nowe zdjęcie pokazuje jedynie część tego olbrzymiego kompleksu, w zakresie widzialnym, z obserwacjami z APEX nałożonymi w postaci odcieni koloru pomarańczowego, które wydają się rozpalać ogień w ciemnych obłokach. Jasne węzły z obserwacji APEX często odpowiadają w zakresie widzialnym ciemniejszym ścieżkom – co jest oznaką gęstego obłoku pyłu, który absorbuje światło widzialne, ale świeci na falach submilimetrowych i być może jest miejscem narodzin gwiazd.

Jasne pasmo poniżej centrum zdjęcia to mgławica NGC 1999. Obszar ten – gdy patrzy się na niego w zakresie widzialnym – jest tym, co astronomowie nazywają mgławicą refleksyjna, w której blada niebieska blask tła gwiazd jest odbijany przez obłoki pyłu. Mgławica jest głównie rozświetlana przez energetyczne promieniowanie od młodej gwiazdy V380 Orionis [2], skrytej w jej sercu. W środku mgławicy widać ciemne pasmo, które dokładniej zostało przedstawione na dobrze znanym zdjęciu z Kosmicznego Teleskopu Hubble’a, należącego do NASA/ESA.

Zwykle ciemne pasmo, takie jak to, wskazuje na gęsty obłok kosmicznego pyłu, przesłaniający gwiazdy i mgławicę za sobą. Jednak w tym przypadku widzimy, że pasmo pozostaje uderzająco ciemne nawet gdy uwzględnione zostały obserwacje z teleskopu APEX. Dzięki tym obserwacjom, w połączeniu z obserwacjami w podczerwieni z innych teleskopów, astronomowie uważają, że pasmo jest w rzeczywistości otworem lub wgłębieniem w mgławicy, utworzonym przez materię wypływającą z V380 Orionis. Przynajmniej raz mamy prawdziwą dziurę w niebie!

Obszar na zdjęciu jest położony około dwóch stopni na południe od wielkiej i dobrze znanej Mgławicy w Orionie (Messie 42), którą można zobaczyć na górnym brzegu fotografii z większym polem widzenia z Digitized Sky Survey.

Wykorzystane do tego zdjęcia obserwacje APEX prowadzili Thomas Stanke (ESO), Tom Megeath (University of Toledo, USA) oraz Amy Stutz (Max Planck Institute for Astronomy, Heidelberg, Niemcy). APEX działa we współpracy pomiędzy Max Planck Institute for Radio Astronomy (MPIfR), Onsala Space Observatory (OSO) oraz ESO. Funkcjonowanie APEX na Chajnantor zostało powierzone ESO.

Uwagi

[1] Po niemiecku: "Hier ist wahrhaftig ein Loch im Himmel!"

[2] V380 Orionis ma wysoką temperaturę powierzchniową  około 10 000 kelwinów (podobna wartość w stopniach Celsjusza), czyli prawie dwukrotnie większą niż nasze Słońce. Masa gwiazdy jest szacowana na 3,5 razy większa niż słoneczna.

Więcej informacji

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 40-metrowej klasy Ogromnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

Opisane powyżej badania ciemnego pasma w NGC 1999 zostały przedstawione w artykule: T. Stanke et al., A&A 518, L94 (2010), dostępnym także jako preprint.

Kontakt

Thomas Stanke
ESO
Garching, Germany
Tel.: +49 89 3200 6116
E-mail: tstanke@eso.org

Douglas Pierce-Price
ESO ALMA/APEX Public Information Officer
Garching, Germany
Tel.: +49 89 3200 6759
E-mail: dpiercep@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych