Persbericht

Het openen van een kleurrijk kosmisch juwelendoosje

29 oktober 2009

Een combinatie van foto’s, genomen met drie bijzondere telescopen, ESO’s Very Large Telescope op Cerro Paranal, de MPG/ESO 2,2-meter telescoop op ESO’s La Silla observatorium en de NASA/ESA Hubble Space Telescope, laat het prachtige ‘Jewel Box’ stercluster (‘Juwelendoosje’) in een geheel nieuw licht zien.

Sterclusters zijn één van de meest aantrekkelijke en astrofysisch fascinerende objecten aan de hemel. Eén van de meest spectaculaire nestelt zich diep aan de zuidelijke sterrenhemel dicht bij het Zuiderkruis.

De Kappa Crucis Cluster, beter bekend als NGC 4755 of simpelweg de ‘Jewel Box’ is net helder genoeg om met het blote oog te zien. De bijnaam is te danken aan de Engelse astronoom John Herschel. Rond het jaar 1830 deed hem dit, kijkend door een telescoop, denken aan een exotisch juwelendoosje omdat de indrukwekkende kleuren afstaken tegen de vaalblauw- en oranjekleurige sterren.

Open clusters [1] zoals NGC 4755 bevatten typisch een paar tot wel duizenden sterren die losjes bij elkaar gehouden worden door de zwaartekracht. Omdat de sterren allemaal samen gevormd zijn uit hetzelfde gas en stof, zijn hun leeftijden en chemische samenstelling ongeveer gelijk, wat hen tot ideale laboratoria maakt om sterevolutie te bestuderen.

De positie van het cluster tussen de sterren en stofwolken van de zuidelijke Melkweg is te zien in een breedbeeld-observatie gemaakt met de Digitized Sky Survey 2 data. Deze afbeelding bevat zowel één van de sterren van het Zuiderkruis als een deel van de grote donkere wolk van de Kolenzaknevel [2].

Een nieuwe afbeelding genomen met de Wide Field Imager (WFI) op de MPG/ESO 2,2-meter telescoop op ESO’s La Silla observatorium in Chili laat de cluster en zijn rijke omgeving in volle glorie zien. De breedbeeld-afbeelding van de WFI laat een groot aantal sterren zien. Vele bevinden zich in de stoffige wolken van de Melkweg en daardoor schijnen ze rood. [3].

Het FORS1 instrument op de ESO Very Large Telescope (VLT) geeft de mogelijkheid om het cluster van veel dichterbij te bekijken. De enorme spiegel van de telescoop en de uitstekende kwaliteit van de afbeelding hebben gezorgd voor een gloednieuwe en zeer scherpe afbeelding, ondanks een totale belichtingstijd van maar 5 seconden. Deze nieuwe afbeelding is één van de beste afbeeldingen ooit gemaakt van dit cluster vanaf de grond.

De ‘Jewel Box’ is  schitterend zichtbaar met telescopen vanaf de aazrde, maar observaties vanuit de ruime met de NASA/ESA Hubble Ruimtetelescoop vangen het licht in korte golflengtes die niet zichtbaar zijn voor telescopen op aarde. De nieuwe Hubble-afbeelding van de kern van het cluster vormt de eerste veelomvattende ultraviolet tot bijna infrarood afbeelding van een open galactisch cluster. Het is samengesteld uit afbeeldingen met 7 verschillende filters, waardoor nog nooit eerder waargenomen details te zien zijn. De foto is gemaakt met de Wide Field Planetary Camera 2 die toen al bijna aan het eind van zijn leven was. De camera, die veel belangrijk werk heeft verricht, is tijdens de recente onderhousmissie verwijderd en teruggebracht naar de aarde. Verscheidene zeer heldere, vaalblauwe superreusachtige sterren, een eenzame robijnrode superreus en een variatie van andere schitterend gekleurde sterren zijn zichtbaar in de Hubble-afbeelding, net zoals vele minder heldere sterren. De bijzondere kleuren zijn het resultaat van hun verschillende intensiteit op verschillende ultraviolet golflengtes.

De grote variatie in helderheid van de sterren in de clusters ontstaat doordat de heldere sterren 15 tot 20 keer de massa van de zon bevatten, terwijl de zwakste sterren slechts half zo zwaar als de zon zijn. Hoe zwaarder de ster is, des te meer hij schittert. Zware sterren leven korter en worden eerder een reuzenster dan hun minder heldere en zware  broertjes en zusjes.

De ’Jewel Box’ cluster is ongeveer 6400 lichtjaar van ons verwijderd en is ongeveer 16 miljoen jaar oud.

Noten

[1] Open, of galactische sterclusters moeten niet verward worden met bolvormige sterrenhopen – grote bollen van tienduizenden oude sterren die een baan maken om ons sterrenstelsel en andere sterrenstelsels. Het is waarschijnlijk dat de meeste sterren, inclusief onze zon, gevormd zijn in een open cluster.

[2] De Kolenzaknevel  is een donkere nevel aan de zuidelijke sterrenhemel, dicht bij het Zuiderkruis, dat zichtbaar is met het blote oog. Een donkere nevel is een interstellaire wolk met dik stof die het meeste zichtbare achtergrondlicht verduistert.

[3] Als het licht van een verafgelegen ster door de stofwolken in de ruimte passeert dan wordt het blauwe licht meer verstrooid dan het rode licht. Het resultaat is dat het licht van de sterren roder lijkt als het de aarde bereikt. Hetzelfde effect zorgt voor de rode kleur van de aardse zonsondergang.

Meer informatie

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa en wereldwijd het meest productieve astronomische observatorium. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit gericht op het ontwerp, de bouw en de exploitatie van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol in het bevorderen en organiseren van samenwerking in het sterrenkundig onderzoek. ESO exploiteert drie observatielocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal exploiteert ESO de Very Large Telescope (VLT), 's werelds meest geavanceerde optische observatorium en ESO is de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. ESO is momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop ( E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

De Hubble Space Telescope is een internationaal samenwerkingsproject van ESA en NASA.

Contact

Henri Boffin
ESO
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6222
E-mail: hboffin@eso.org

Colleen Sharkey
ESO
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6306
Mobiel: +49 (0)15 115 37 35 91
E-mail: csharkey@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media