Persbericht

APEX telescoop maakt grootste ‘stofkaart’ van Melkwegstelsel

1 juli 2009

Astronomen hebben een unieke kaart gemaakt van de binnenste regionen van de Melkweg, die bezaaid zijn met duizenden verdichtingen van koud kosmisch stof – de geboorteplaatsen van nieuwe sterren. Deze meest gedetailleerde kaart ooit gemaakt van de verdeling van koud stof in het Melkwegstelsel is gemaakt met behulp van waarnemingen met de APEX-telescoop in Chili. De kaart is zeer waardevol voor waarnemingen met de toekomstige ALMA telescoop en de onlangs gelanceerde ESA Herschel ruimtetelescoop.

Deze nieuwe gids voor astronomen, de APEX Telescope Large Area Survey of the GALaxy (ATLASGAL) geheten, toont de Melkweg in submillimeter golflengten (tussen infrarood licht en radiogolven [1]). Opnames van de kosmos op deze golflengten zijn zeer belangrijk voor het onderzoek naar de geboorteplaatsen van nieuwe sterren en de structuur van de galactische kern.

“ATLASGAL toont ons de Melkweg op een nieuwe manier. Het zal ons niet alleen helpen te onderzoeken hoe zware sterren worden gevormd, maar het geeft ons ook een overzicht van de grote schaal structuur van ons sterrenstelsel”, zegt Frederic Schuller van het Max Planck Institute voor Radio Astronomy, leider van het ATLASGAL team.

Het gebied van de nieuwe submillimeter kaart is ongeveer 95 vierkante graden en beslaat een lange, smalle streep langs het galactisch vlak, van twee graden breed (vier keer de breedte van de volle maan) en meer dan 40 graden lang. De zeer gedetailleerde kaart (16.000 pixels) is gemaakt met de LABOCA submillimeter camera op ESO’s APEX telescoop op de 5100 meter hoge Chajnantor-vlakte in de Chileense Andes – een locatie die zeer geschikt is voor het submillimeter bereik. Het heelal is nog redelijk onontdekt op submillimeter golflengten, omdat voor zulke waarnemingen een extreem droge atmosfeer en geavanceerde detectietechnologie nodig zijn.

Het interstellair medium – de materie tussen de sterren – bestaat uit gas en kosmisch stof, vergelijkbaar met heel fijn zand of roetdeeltjes. Het gas, voornamelijk waterstof, is relatief moeilijk te detecteren, daarom kijken astronomen op zoek naar het interstellair medium vaak naar de zwakke gloed van de kosmische stofkorrels.

Submillimeterstraling stelt astronomen is staat om deze stofwolken te zien, die in zichtbaar licht onze blik op het heelal belemmeren. Op de ATLASGAL kaart staan ook de compactere, centrale delen van het Melkwegstelsel, in de richting van het sterrenbeeld Boogschutter - waarin zich een enorm zwart gat bevindt (eso0846) - die anders schuilgaan achter donkere stofwolken.

De kaart onthult ook duizenden compacte stofwolken, waarvan de meeste nog niet eerder waren gezien, de geboorteplaats van toekomstige zware sterren. De stofwolken zijn een paar lichtjaar groot en hebben tien tot een paar duizend keer de massa van de zon. ATLASGAL heeft ook opnamen gemaakt van prachtige filamentstructuren en gasbellen in het interstellair medium, gevormd door supernovae en sterrenwinden.

Enkele opvallende hoogtepunten van de kaart zijn het centrum van de Melkweg, de nabijgelegen zware gaswolk Boogschutter B2 en de uitdijende gasbel RCW120, waar het interstellair medium rond de gasbel aan het ineenstorten is en waar nieuwe sterren zich vormen (zie eso0840).

“Onze eerste blik op ATLASGAL is veelbelovend en we zullen de kaart volgend jaar uitbreiden om het gehele galactisch vlak in kaart te brengen zoals dat zichtbaar is vanaf de APEX site op de Chajnantor hoogvlakte. Ook gaan we de toekomstige infraroodwaarnemingen van ESA’s Herschel Space Observatory in kaart brengen. Met deze kaarten zullen we nieuwe ontdekkingen doen, die weer dienen als leidraad voor waarnemingen met ALMA,” zegt Leonardo Testi van ESO, lid van het ATLASGAL team en de Europese projectwetenschapper voor ALMA.

Noten

[1]De kaart is samengesteld uit individuele APEX waarnemingen op 870 µm (0,87 mm) golflengte.

Meer informatie

De ATLASGAL waarnemingen zijn gepresenteerd in een paper van Frederic Schuller et al., ATLASGAL — The APEX Telescope Large Area Survey of the Galaxy at 870 µm, gepubliceerd in Astronomy & Astrophysics. ATLASGAL is een samenwerking tussen het Max Planck Institute for Radio Astronomy, het Max Planck Institute for Astronomy, ESO, en de Universiteit van Chili.

LABOCA (Large APEX bolometer Camera), een van de belangrijkste instrumenten van APEX, is 's werelds grootste stralingsmeter (een thermische camera die de kleinste temperatuurveranderingen meet en in kaart brengt, zie eso0735). LABOCA's brede gezichtsveld en hoge gevoeligheid maken het een zeer waardevol instrument om het "koele heelal" in kaart te brengen. LABOCA is gebouwd door het Max Planck Institute for Radioastronomy.

De Atacama Pathfinder Experiment (APEX) telescoop is een 12-meter telescoop, gelegen op 5100 meter hoogte op Chajnantor hoogvlakte in de Chileense Andes. APEX werkt op millimeter en submillimeter golflengten, een relatief onontgonnen gebied binnen de astronomie. Er zijn geavanceerde detectoren en een extreem hoge en droge waarneemlocatie voor nodig, zoals Chajnantor. APEX, de grootste submillimeter telescoop van het zuidelijk halfrond, is een samenwerking tussen het Max Planck Institute for Radio Astronomy, het Onsala Space Observatory en ESO. APEX is een "verkenner" voor ALMA. APEX is gebaseerd op een prototype van een antenne gebouwd voor het ALMA-project en bevindt op hetzelfde plateau waar ALMA wordt gebouwd. APEX zal objecten ontdekken die ALMA in detail zal gaan bestuderen.

De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) is a partnerschap van Europa, Noord Amerika en Oost Azië in samenwerking met Chili. ESO is de Europese partner in ALMA. ALMA, het grootste astronomische project ooit, is een revolutionaire millimeter- en submillimeter telescoop die gaat bestaan uit 66 gigantische 12-meter en 7-meter schotelantennes . De eerste wetenschappelijke resultaten met ALMA worden in 2011 verwacht.

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa en wereldwijd het meest productieve astronomische observatorium. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit gericht op het ontwerp, de bouw en de exploitatie van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol in het bevorderen en organiseren van samenwerking in het sterrenkundig onderzoek. ESO exploiteert drie observatielocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal exploiteert ESO de Very Large Telescope (VLT), 's werelds meest geavanceerde optische observatorium en ESO is de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. ESO is momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop ( E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Het ATLASGAL paper staat online
• Meer over APEX
• APEX handout
• Max-Planck persbericht in Duitsland

Contact

Frederic Schuller
Max-Planck Institute for Radio Astronomy
Garching, Germany
Tel: +49 228 525 126
E-mail: schuller@mpifr-bonn.mpg.de

Leonardo Testi
ESO
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6541
E-mail: ltesti@eso.org

Douglas Pierce-Price
ESO
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6759
E-mail: dpiercep@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media