Persbericht

Astronomen maken meest detailrijke ‘duizendkleurenfoto’ van een sterrenstelsel

18 juni 2025

Astronomen hebben een galactisch meesterwerk afgeleverd: een detailrijke opname van het Sculptor-stelsel waarop nooit eerder waargenomen structuren te zien zijn. Met behulp van de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) hebben ze dit nabije sterrenstelsel in duizenden kleuren tegelijk waargenomen. Door van elk stukje enorme hoeveelheden gegevens vast te leggen, maakten ze een momentopname van het leven van de sterren in het Sculptor-stelsel.

‘Sterrenstelsels zijn ongelooflijk complexe systemen die we nog steeds niet goed begrijpen’, zegt ESO-onderzoeker Enrico Congiu, die de leiding had over een nieuw onderzoek van Sculptor voor Astronomy & Astrophysics. Sterrenstelsels kunnen enorm groot worden: tot wel honderdduizenden lichtjaren. Maar hun evolutie hangt af van gebeurtenissen die zich op veel kleinere schalen afspelen.

‘Het Sculptor-stelsel is gunstig gepositioneerd’, zegt Congiu. ‘Het is nabij genoeg om zijn interne structuur op te lossen en zijn ‘bouwstenen’ ongelooflijk gedetailleerd te bestuderen, maar tegelijkertijd groot genoeg om het als één geheel te kunnen zien.’

De bouwstenen van een sterrenstelsel – sterren, gas en stof – zenden licht uit in verschillende kleuren. Dus hoe meer kleurschakeringen een opname van een sterrenstelsel bevat, des te meer kunnen we te weten komen over het inwendige van het stelsel. Waar conventionele opnamen slechts een handvol kleuren bevatten, bestaat deze nieuwe kaart van het Sculptor-stelsel uit duizenden. Dit vertelt astronomen alles wat ze moeten weten over de sterren, het gas en het stof in het sterrenstelsel, zoals hun leeftijd, samenstelling en beweging.

Het Sculptor-stelsel, ook bekend als NGC 253, is elf miljoen lichtjaar van ons verwijderd. Om deze kaart van het stelsel te kunnen maken, hebben de onderzoekers het meer dan vijftig uur lang waargenomen met het (MUSE)-instrument (Multi Unit Spectroscopic Explorer) van ESO’s Very Large Telescope. Voor het maken van de bijna 65.000 lichtjaar brede kaart moest het team meer dan honderd opnamen samenvoegen. 

Volgens co-auteur Kathryn Kreckel van de Universiteit van Heidelberg (Duitsland), maakt dit de kaart tot een krachtig hulpmiddel: ‘We kunnen inzoomen om gebieden te onderzoeken waar zich afzonderlijke sterren vormen, maar ook uitzoomen om het sterrenstelsel als geheel te bestuderen.’

Bij hun eerste analyse van de gegevens ontdekten de astronomen ongeveer vijfhonderd planetaire nevels: gebieden van gas en stof afkomstig van stervende zonachtige sterren in het Sculptor-stelsel. Mede-auteur Fabian Scheuermann, promovendus aan de Universiteit van Heidelberg, plaatst dit aantal in perspectief: ‘Buiten onze eigen kosmische achtertuin hebben we meestal te maken met minder dan honderd detecties per sterrenstelsel.’

Vanwege hun specifieke eigenschappen kunnen planetaire nevels worden gebruikt als ‘meetlatten’ waarmee de afstanden van hun moederstelsels kunnen worden bepaald.

‘Door planetaire nevels op te sporen, kunnen we de afstand verifiëren van het sterrenstelsel waar ze deel van uitmaken – een cruciaal stukje informatie waar de rest van de studies van het sterrenstelsel van afhangt’, zegt Adam Leroy, professor aan Ohio State University in de VS en mede-auteur van het onderzoek.

Toekomstige projecten waarbij de kaart wordt gebruikt, zullen onderzoeken hoe gas door het sterrenstelsel stroomt, van samenstelling verandert en overal sterren vormt. ‘Hoe zulke kleinschalige processen zo’n grote impact kunnen hebben op een sterrenstelsel dat duizenden keren groter is, is nog steeds een raadsel’, zegt Congiu.

Meer informatie

De resultaten van dit onderzoek zijn te vinden in een artikel dat voor publicatie in Astronomy & Astrophysics is geaccepteerd.

Het onderzoeksteam bestaat uit: E. Congiu (Europese Zuidelijke Sterrenwacht, Chili [ESO Chili]), F. Scheuermann (Astronomisches Rechen-Institut, Zentrum für Astronomie der Universität Heidelberg, Duitsland [ARI-ZAH]), K. Kreckel (ARI-ZAH), A. Leroy (Department of Astronomy en Center for Cosmology and Astroparticle Physics, Ohio State University [OSU], VS), E. Emsellem (Europese Zuidelijke Sterrenwacht, Duitsland [ESO Garching] en Univ. Lyon, Univ. Lyon1, ENS de Lyon, CNRS, Centre de Recherche Astrophysique de Lyon, Frankrijk), F. Belfiore (INAF – Osservatorio Astrofisico di Arcetri, Italië), J. Hartke (Finnish Centre for Astronomy with ESO [FINCA] en Tuorla Observatory, Department of Physics and Astronomy [Tuorla], University of Turku, Finland), G. Anand (Space Telescope Science Institute, VS), O.V. Egorov (ARI-ZAH), B. Groves (International Centre for Radio Astronomy Research, University of Western Australia, Australië), T. Kravtsov (Tuorla en FINCA), D. Thilker (Department of Physics and Astronomy, Johns Hopkins University, VS), C. Tovo (Dipartimento di Fisica e Astronomia ‘G. Galilei’, Universit'a di Padova, Italië), F. Bigiel (Argelander-Institut für Astronomie, Universität Bonn, Duitsland), G.A. Blanc (Observatories of the Carnegie Institution for Science, VS, en Departamento de Astronomía, Universidad de Chile, Chili), A.D. Bolatto en S.A. Cronin (Departement Astronomie, University of Maryland, VS), D.A. Dale (Department of Physics and Astronomy, University of Wyoming, VS), R. McClain (OSU), J.E. Méndez-Delgado (Instituto de Astronomía, Universidad Nacional Autónoma de México, Mexico), E.K. Oakes (Department of Physics, University of Connecticut, VS), R.S. Klessen (Universität Heidelberg, Zentrum für Astronomie, Institut für Theoretische Astrophysik en Interdisziplinäres Zentrum für Wissenschaftliches Rechnen, Duitsland, Center for Astrophysics Harvard & Smithsonian, VS, en Elizabeth S. en Richard M. Cashin Fellow aan het Radcliffe Institute for Advanced Studies van de Harvard Universiteit, VS) E. Schinnerer (Max-Planck-Institut für Astronomie, Duitsland), T.G. Williams (University of Connecticut, VS) en Richard M. Cashin Fellow aan het Radcliffe Institute for Advanced Studies aan de Harvard Universiteit, VS) E. Schinnerer (Max-Planck-Institut für Astronomie, Duitsland), T. G. Williams (Onderafdeling Astrofysica, Faculteit Natuurkunde, Universiteit van Oxford, VK).

De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) stelt wetenschappers van over de hele wereld in staat om de geheimen van het heelal te ontdekken, ten bate van iedereen. Wij ontwerpen, bouwen en exploiteren observatoria van wereldklasse die door astronomen worden gebruikt om spannende vragen te beantwoorden en de fascinatie voor astronomie te verspreiden, en bevorderen internationale samenwerking op het gebied van de astronomie. ESO, in 1962 opgericht als intergouvernementele organisatie, wordt inmiddels gedragen door 16 lidstaten (België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland) en door het gastland Chili, met Australië als strategische partner. Het hoofdkwartier van de ESO en haar bezoekerscentrum en planetarium, de ESO Supernova, zijn gevestigd nabij München in Duitsland, maar onze telescopen staan opgesteld in de Chileense Atacama-woestijn – een prachtige plek met unieke omstandigheden voor het doen van hemelwaarnemingen. ESO exploiteert drie waarnemingslocaties: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope en Very Large Telescope Interferometer, evenals surveytelescopen zoals VISTA. Ook zal ESO op Paranal de Cherenkov Telescope Array South huisvesten en exploiteren – ’s werelds grootste en gevoeligste observatorium van gammastraling. Samen met internationale partners beheert ESO APEX en ALMA op Chajnantor, twee faciliteiten die de hemel waarnemen in het millimeter- en submillimetergebied. Op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwen wij ‘het grootste oog ter wereld’ – ESO’s Extremely Large Telescope. Vanuit onze kantoren in Santiago, Chili, ondersteunen wij onze activiteiten in het gastland en werken wij samen met Chileense partners en de Chileense samenleving.

Links

•          Onderzoeksartikel

•          Foto's van de VLT

•          Voor journalisten: abonneer je op onze persberichten in je eigen taal

•          Voor wetenschappers: heb je een verhaal? Promoot je onderzoek

•          Nieuwe ESO-analyse bevestigt: ernstige schade door gepland industrieel complex bij Paranal

Contact

Enrico Congiu
European Southern Observatory (ESO)
Santiago, Chile
E-mail: econgiu@eso.org

Kathryn Kreckel
Heidelberg University
Heidelberg, Germany
Tel: +49 6221 54-1859
E-mail: kathryn.kreckel@uni-heidelberg.de

Adam Leroy
The Ohio State University
Columbus, Ohio, USA
Tel: +1 614 292-1765
E-mail: leroy.42@osu.edu

Fabian Scheuermann
Heidelberg University
Heidelberg, Germany
E-mail: f.scheuermann@uni-heidelberg.de

Bárbara Ferreira
ESO Media Manager
Germany, Germany
Tel: +49 89 3200 6670
Mob: +49 151 241 664 00
E-mail: press@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media