Persbericht

Sterrenwacht op La Silla bestaat 50 jaar!

Eerste ESO-sterrenwacht viert een halve eeuw van astronomisch onderzoek

29 maart 2019

Sinds zijn inauguratie in 1969 staat de ESO-sterrenwacht op La Silla in de voorste gelederen van de astronomie. Zijn arsenaal aan geavanceerde instrumenten heeft astronomen in staat gesteld baanbrekende ontdekkingen te doen en de weg gebaand voor latere generaties van telescopen. Nog steeds verleggen de ESO-telescopen op La Silla de grenzen van de astronomie, ontdekken ze buitenaardse werelden en ontsluieren ze de kosmos in adembenemende details.

De bouw van La Silla, op de top van de Chileense berg Cinchado-Noord aan de rand van de Atacama-woestijn, ging in 1965 – drie jaar na de oprichting van ESO [1] – van start. De locatie werd gekozen vanwege zijn toegankelijkheid, droge klimaat en ideale waarnemingsomstandigheden – perfect voor de bouw van een mondiaal toonaangevende sterrenwacht.

De waarnemingen begonnen met de relatief kleine ESO 1-meter- en ESO 1,52-meter-telescoop. Nadien is de sterrenwacht uitgebreid met een steeds groter wordende verscheidenheid aan telescopen. Er zijn nu dertien telescopen in bedrijf – niet alleen van ESO, maar ook van landen, universiteiten en samenwerkingsverbanden van over de hele wereld. Het betreft onder meer de TRAPPIST-South, de Rapid Eye Mount-telescoop (REM) en de TAROT-telescoop die bedoeld is voor de jacht op gammaflitsen.

Zelfs vijftig jaar na zijn inauguratie speelt het ESO-bolwerk op La Silla nog een toonaangevende rol in de astronomie, wat een hoeveelheid gegevens oplevert voor meer dan tweehonderd onderzoeksartikelen per jaar. Hoewel de Very Large Telescope (VLT) op Paranal inmiddels ESO’s vlaggenschip is, beheert ESO nog steeds twee van de meest productieve telescopen van de 4-meter klasse op La Silla. ESO’s eerste grote telescoop, de ESO 3,6-meter, is de vaste stek van de belangrijkste ‘planetenjager’ ter wereld – de High Accuracy Radial velocity Planet Searcher (HARPS), een spectrograaf van ongeëvenaarde precisie die tientallen buitenaardse werelden heeft ontdekt.

De tweede ESO-telescoop die nog steeds in bedrijf is op La Silla – de 3,58-meter New Technology Telescope (NTT) – was baanbrekend op het gebied van telescoopontwerp: hij was de eerste ter wereld met een computergestuurde hoofdspiegel. Deze innovatieve technologie, actieve optiek genaamd, is ontwikkeld bij ESO en wordt inmiddels bij de meeste grote telescopen op aarde toegepast. De NTT heeft niet alleen een breed scala aan wetenschappelijke waarnemingen verricht, maar speelde ook een grote rol bij de totstandkoming van de VLT.

De beide telescopen zullen worden geüpgraded om hun positie in de astronomische voorhoede te kunnen handhaven. De NTT zal binnenkort worden uitgerust met het grensverleggende instrument SoXS, een spectrograaf die ontworpen is om vervolgwaarnemingen te doen van kortstondig waarneembare en veranderlijke hemelobjecten die bij grote surveys zijn opgespoord. De ESO 3,6-meter telescoop zal worden voorzien van NIRPS, een infrarood-instrument voor het opsporen van exoplaneten dat de toch al indrukwekkende mogelijkheden van HARPS zal aanvullen. Deze nieuwe aanwinsten zullen, samen met pas geplaatste telescopen als ExTrA en BlackGEM, ervoor zorgen dat de sterrenwacht op La Silla toonaangevend blijft voor de astronomie.

Veel van de tien belangrijkste ontdekkingen van ESO zijn met behulp van telescopen op La Silla gedaan. Tot de vele hoogtepunten van de afgelopen vijftig jaar behoren: de ontdekking van de versnellende uitdijing van het heelal die in 2011 de Nobelprijs voor Natuurkunde heeft opgeleverd; de ontdekking van een planeet bij de naaste buurster van de zon; de waarneming van het eerste licht van een bron van zwaartekrachtgolven; de bepaling van de meest nauwkeurige afstanden tot nabije sterrenstelsels door het Araucaria-project, dat onder Chileense leiding staat, en de ontdekking van zeven planeten rond een ultrakoele dwergster in het TRAPPIST-1-stelsel.

Twee specifieke astronomische gebeurtenissen doorbraken de normale gang van zaken op La Silla en hielden de daar aanwezige vloot van telescopen wekenlang bezig: de explosie van SN 1987A en de inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 op Jupiter. Vooral deze laatste verstoorde het leven op La Silla: tien telescopen werden op Jupiter gericht en via live persconferenties in Garching en Santiago werden de laatste ontwikkelingen rond de catastrofale botsing met de wereld gedeeld.

La Silla heeft niet alleen astronomische doorbraken opgeleverd, maar ook een zeer belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van de astronomie in Chili. Dagelijks gebruiken Chileense astronomen telescopen op La Silla voor hun wetenschappelijke onderzoek. Het beheren en verder ontwikkelen van ESO-faciliteiten zoals die op La Silla heeft ook kansen geboden aan de Chileense industrie, techniek en wetenschap. Verder hebben de telescopen op La Silla gefungeerd als proeftuin voor nieuwe generaties van Europese en Chileense astronomen, onder meer via de ESO-NEON Observing Schools die regelmatig op La Silla plaatsvinden.

La Silla heeft successen gevierd, maar ook uitdagingen doorstaan. Hoewel de sterrenwacht bijna altijd profiteert van perfecte waarnemingsomstandigheden, is hij ook gevoelig voor tektonische activiteit. Tot nu toe hebben aardbevingen echter geen grote problemen veroorzaakt op La Silla, ondanks het feit dat de epicentra van sommige forse aardbevingen nabij lagen. Inmiddels staat de sterrenwacht weer voor een nieuwe zorgwekkende uitdaging: lichtvervuiling van de nabijgelegen Pan-American Highway bedreigt de donkere hemel van La Silla.

Het feestelijke lustrumjaar van deze gerenommeerde sterrenwacht zal niet alleen in het teken staan van de bevordering van de professionele en de amateur-astronomie, maar ook van de totale zonsverduistering die dit jaar vanuit La Silla te zien zal zijn. Terwijl de maan de zon bedekt, en in een 150 kilometer brede strook in het noorden van Chili de dag in de nacht verandert, zullen honderden bezoekers niet alleen deze zeldzame astronomische gebeurtenis vieren, maar ook de wetenschappelijke nalatenschap van La Silla, de eerste ESO-sterrenwacht.

Noten

[1] ‘La Silla’ – Spaans voor ‘Het Zadel’ – stamt af van de naam die de lokale kolenbranders aan de Cinchado-North gaven, de zadelvormige berg waarop de eerste sterrenwacht van ESO werd gestationeerd.

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili en strategisch partner Australië. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT) en haar toonaangevende Very Large Telescope Interferometer, evenals twee surveytelescopen – VISTA, die in het infrarood werkt, en de op zichtbare golflengten opererende VLT Survey Telescope. ESO speelt tevens een belangrijke partnerrol bij twee faciliteiten op Chajnantor, APEX en ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

•           Meer informatie over La Silla

•           Foto's van La Silla

•           De totale zonsverduistering van 2019 op La Silla

•           Artikel over de inslag van Shoemaker-Levy 9 in The Messenger

Contact

Calum Turner
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6670
E-mail: pio@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media