eso1810tr — Görüntülü Bülten

Işıkla Çevrili Ölü Yıldız

MUSE verileri gökadamız ötesindeki yalnız nötron yıldızını ortaya çıkardı

05 Nisan 2018

ESO’nun Şili’deki Çok Büyük Teleskopu ve diğer teleskoplarla alınan yeni görüntüler en yakın komşu gökadalarımızdan biri olan Küçük Macellan Bulutu’nda parıldayan gaz bulutları ve yıldızlarla dolu zengin bir bölgeyi gözler önüne serdi. Görüntüler gökbilimcilerin 2000 yıl önceki bir süpernova patlamasından geride kalan gaz iplikçikleri arasında gömülü haldeki ölü bir yıldızı tespit etmelerini sağladı. MUSE aygıtının gözlemleri sayesinde ortaya çıkarılan bu gizemli nesnenin, var olan Chandra X-ışın Gözlemevi verileriyle yalnız bir nötron yıldızı olduğu anlaşıldı.

Hem yerden hem de uzaydan alınan [1] görüntülerle oluşturulan dikkat çekici yeni resimler Dünya’dan yaklaşık 200 000 ışık-yılı uzaklıktaki Küçük Macellan Bulutu’nda bulunan karmaşık gaz iplikçikleri arasında gizlenen nesnenin hikâyesini anlatıyor.

ESO’nun Şili’deki Çok Büyük Teleskopu üzerinde bulunan MUSE aygıtı ile alınan veriler bir süpernova patlamasından geride kalarak yavaşça genişlemeye devam eden gaz ve toz ipliklerinden oluşan 1E 0102.2-7219 adlı halka sistemini gözler önüne serdi. Şili’de bir ESO çalışanı olan Frédéric Vogt liderliğindeki ekibin keşfi Samanyolu gökadamız dışında ilk kez yalnız olarak bulunan düşük manyetik alanlı bir nötron yıldızının izini sürüyor.

Ekip halkanın bir X-ışın kaynağı etrafında toplandığını ve bunun da p1 olarak yıllar önce kaydedildiğini ortaya çıkarıyor. Ancak bu kaynağın doğası bir gizem olarak kalıyor. Özellikle p1’in kalıntının içinde mi yoksa arkasında mı olduğu anlaşılamıyor. Sonrasında MUSE ile gözlenen kaynak, gazdan halkanın — neon ve oksijen içeriyor — p1’i mükemmel bir şekilde çevrelediğini gösteriyor. Raslantı yeterince fazla, ekibe göre p1’in süpernova kalıntısının içinde bulunması gerekiyor. P1’in yeri belirlendikten sonra ekip Chandra X-ışın Gözlemevi’nin kaynakla ilgili daha önce aldığı verileri inceleyerek, bunun düşük bir manyetik alana sahip olan yalnız bir nötron yıldızı olduğunu tespit ediyor.

Frédéric Vogt şu açıklamayı yapıyor: “Eğer bir nokta kaynak arıyorsanız, Evren bakacağınız yerin etrafına tam anlamıyla bir daire çizdiğinde, bundan daha iyisini bulamazsınız.”

Büyük kütleli yıldızlar süpernova olarak patladıklarında, arkalarında süpernova kalıntısı olarak bilinen sıcak gaz ve toz ağları bırakırlar. Bu çalkantılı yapılar ağır elementlerin — büyük kütleli yıldızların yaşamı süresince oluşurlar — yıldızlararası ortama tekrar dağılmalarında — ve sonrasında yeni yıldızların ve gezegenlerin oluşmasında —  anahtar rol oynarlar.

Genelde yalnızca on kilometre genişliğinde, ancak Güneş’imizden daha ağır olan düşük manyetik alanlı tekil nötron yıldızlarının Evren’de bolca bulunduğu tahmin ediliyor. Ancak sadece X-ışını dalgaboyunda ışıma yaptıklarından bulunmaları oldukça güç oluyor [2]. P1 noktasının izole bir nötron yıldızı olduğunun anlaşılması optik gözlemlerle olduğundan ayrıca heyecan vericidir.

Diğer bir ESO Şili çalışanı ve araştırma makalesinin eş-yazarı Liz Barlett keşfi şöyle özetliyor: “Bu Samanyolu dışında bu türde keşfedilmiş olan ilk nesnedir ve MUSE aygıtının yol göstermesi sayesinde mümkün olmuştur. Bu sayede yeni keşif kanallarının açıldığını ve bulunması zor bu yıldızsal kalıntıların araştırılabilmesi konusunda yeni fırsatlar doğduğunu düşünüyoruz.”

Notlar

[1] Görüntüde ESO’nun Şili’deki Çok Büyük Teleskopu üzerinde bulunan MUSE aygıtı ile alınan verilerle yörüngedeki NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopu ve NASA Chandra X-ışın Gözlemevi verileri birleştirilmiştir.

[2] Yüksek manyetik alana sahip dönen nötron yıldızları atarcalar olarak adlandırılmaktadır. Radyo ve diğer dalgaboylarında güçlü ışınımlar yaptıklarından bulunmaları kolaydır, ancak bunların tüm nötron yıldızlarının sadece küçük bir kısmını oluşturdukları tahmin edilmektedir.

Daha fazla bilgi

Bu araştırma Frédéric P. A. Vogt ve arkadaşlarınca kaleme alınan “Identification of the central compact object in the young supernova remnant 1E 0102.2-7219” başlıklı bir makale olarak Nature Astronomy dergisinde yayımlanmak üzere sunulmuştur.

Araştırma ekibinde Frédéric P. A. Vogt (ESO, Santiago, Şili & ESO Fellow), Elizabeth S. Bartlett (ESO, Santiago, Şili & ESO Fellow), Ivo R. Seitenzahl (University of New South Wales Canberra, Avustralya), Michael A. Dopita (Australian National University, Canberra, Avustralya), Parviz Ghavamian (Towson University, Baltimore, Maryland, ABD), Ashley J. Ruiter (University of New South Wales Canberra & ARC Centre of Excellence for All-sky Astrophysics, Avustralya) ve Jason P. Terry (University of Georgia, Athens, ABD) yer almaktadır.

Avrupa Güney Gözlemevi ESO, Avrupa'daki en önemli hükümetler-arası gökbilim kuruluşudur ve dünyanın en üretken gökbilim gözlemevidir. 15 Üye Ülke: Avusturya, Belçika,  Çekya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Finlandiya, Almanya, İtalya, Hollanda, Polonya, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre ve İngiltere ile ev sahibi Şili ve stratejik ortak Avustralya tarafından desteklenmektedir. Tasarıma, inşaya ve önemli bilimsel keşiflere olanak sağlayan güçlü yer tabanlı gözlem faaliyetlerine odaklanan iddialı bir program yürütmektedir. ESO ayrıca gökbilim araştırmalarında teşvik edici ve düzenleyici bir dayanışma konusunda öncü bir rol oynamaktadır. ESO Şili'nin Atacama Çölü bölgesinde benzeri olmayan üç adet birinci sınıf gözlem yerleşkesi işletmektedir: La Silla, Paranal ve Chajnantor. ESO Paranal'da dünyanın en gelişmiş optik gökbilim gözlemevi olan Çok Büyük Teleskop'u (Very Large Telescope), ve iki tarama teleskopu işletmektedir. Kırmızı ötesi gözlem teleskopu VISTA dünyanın en büyük tarama teleskopudur ve VLT tarama teleskopu (VST) ise sadece görünür ışıkta gökyüzünü taramak için tasarlanan dünyanın en büyük teleskopudur. ESO var olan en büyük gökbilim projesi ve devrimsel gökbilim teleskopu ALMA'nın ana ortağıdır. ESO şu anda Paranal civarındaki Cerro Armazones’te 39-metre çaplı "gökyüzünü izleyen dünyanın en büyük gözü" olacak Avrupa Aşırı Büyük Teleskopu, E-ELT'yi inşa etmektedir.

ESO Basın Bültenlerinin çevirileri ESO Bilim Toplum Ağı’nda (ESON) bulunan ESO üyesi ve diğer ülkelerdeki bilim toplum uzmanları ve bilim iletişimcileri tarafından gerçekleştirilmektedir. ESON Türkiye çeviri ekibinde Orta Doğu Teknik Üniversitesi (Ankara) ve Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi’nden (Mersin) uzman kişiler yer almaktadır.

Bağlantılar

• Nature Astronomy dergisindeki araştırma makalesi
• VLT Fotoğrafları

İletişim

Arif Solmaz
Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi
Mersin, Türkiye
Tel: +90 324 651 48 00 (1250)
E-posta: arif.solmaz@gmail.com

Frédéric P. A. Vogt
ESO Fellow
Santiago, Chile
E-posta: fvogt@eso.org

Elizabeth S. Bartlett
ESO Fellow
Santiago, Chile
E-posta: ebartlet@eso.org

Richard Hook
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Cep: +49 151 1537 3591
E-posta: rhook@eso.org

Connect with ESO on social media

Bu bir ESO Basın Bülteni çevirisidir eso1810.