Persbericht

Jonge sterren aan de kook in de Garnaalnevel

18 september 2013

De gloeiende wirwar van gaswolken op deze nieuwefoto maken deel uit van een enorme stellaire kraamkamer die de bijnaam Garnaalnevel heeft gekregen. De opname, gemaakt met de VLT Survey Telescope van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili, zou wel eens de scherpste kunnen zijn die ooit van dit object is gemaakt. Hij toont grote aantallen hete, pasgeboren sterren die in de nevel zijn ingebed.

De nevel, die formeel bekend staat als IC 4628, bevindt zich op een afstand van ongeveer 6000 lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Schorpioen. Hij bestrijkt een enorm gebied dat rijk is aan gas en opeenhopingen van donker stof. Zulke gaswolken zijn stervormingsgebieden, die heldere, hete, jonge sterren produceren. In zichtbaar licht vertonen deze sterren een blauw-witte kleur, maar ze zenden ook intense straling uit in andere delen van het spectrum – met name in het ultraviolet [1].

Het is dit ultraviolette sterlicht dat de gaswolken aan het gloeien brengt. Deze straling maakt elektronen los van waterstofatomen, die zich later weer combineren en energie afgeven in de vorm van licht. Bij dit proces zendt elk chemisch element licht met een karakteristieke kleur uit, en bij waterstof is dat voornamelijk rood licht. IC 4628 is een voorbeeld van een HII-gebied [2].

De Garnaalnevel heeft een middellijn van ongeveer 250 lichtjaar en lijkt vanaf de aarde een oppervlak te beslaan dat vier keer zo groot is als de volle maan. Ondanks deze enorme omvang wordt hij door waarnemers vaak over het hoofd gezien, omdat het weinige licht dat hij uitstraalt wordt uitgezonden op golflengten waarvoor het menselijk oog niet gevoelig is. De nevel staat ook bekend als Gum 56, naar de Australische astronoom Colin Gum, die in 1955 een catalogus van HII-gebieden heeft gepubliceerd.

In de afgelopen paar miljoen jaar heeft dit hemelgebied vele sterren geproduceerd, zowel individueel als in groepen. Verspreid over een groot deel van deze foto is de grote sterrenhoop Collinder 316 te zien. Deze losse samenscholing van sterren maakt deel uit van een veel grotere verzameling van zeer hete en heldere sterren. Ook te zien zijn vele donkere structuren of holten, waar interstellaire materie is weggeblazen door de krachtige winden van de naburige, hete sterren.

Deze foto is gemaakt door de VLT Survey Telescope (VST) van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili. De VST is de grootste telescoop ter wereld die ontworpen is voor hemelsurveys in zichtbaar licht. Het is een geavanceerde 2,6-meter telescoop, gebouwd rond de camera OmegaCAM, die 32 ccd-detectoren heeft, waarmee 268-megapixel opnamen kunnen worden gemaakt. Deze nieuwe 24.000 pixels brede foto is een mozaïek van twee van dergelijke opnamen en een van de grootste foto’s van één object die ESO tot dusver heeft uitgebracht.

De foto maakt deel uit van een gedetailleerde survey van een groot deel van de Melkweg, VPHAS+ geheten, die gebruik maakt van de kracht van de VST om nieuwe objecten te ontdekken zoals jonge sterren en planetaire nevels. De survey zal ook de beste opnamen opleveren die tot nu toe van veel grote gloeiende stervormingsgebieden zijn gemaakt.

De zeer scherpe VST-opnamen zijn bewerkt door Martin Pugh, een zeer ervaren amateur-astronoom uit Australië die waarnemingen doet met een 32-centimeter en een 13-centimeter telescoop [3].

Dit persbericht is een mijlpaal – het is het duizendste persbericht van ESO. Het eerste verscheen eind 1985 en bevatte een foto van de komeet Halley. Alle berichten zijn online beschikbaar.

Noten

[1] Dit is dezelfde soort straling die ervoor zorgt dat de onbeschermde menselijke huid verbrandt wanneer deze wordt blootgesteld aan te veel zonlicht. Maar de aardatmosfeer beschermt het leven op het aardoppervlak tegen de meeste ultraviolette straling en laat alleen langere golflengten (tussen ongeveer 300 en 400 nanometer) door. Een deel van de ultraviolette straling van zeer hete sterren in HII-gebieden is van veel kortere golflengte (korter dan 91,2 nanometer) en kan waterstof ioniseren.

[2] Astronomen gebruiken de term ‘HII’ (‘ha-twee’) om geïoniseerde waterstof aan te duiden en ‘HI’ (‘ha-één’) voor atomaire waterstof. Een waterstofatoom bestaat uit een elektron dat aan een proton gebonden is; in een geïoniseerd gas worden atomen gesplitst in vrij bewegende elektronen en positieve ionen – in dit geval zijn de positieve ionen simpelweg losse protonen.

[3] Meer details over zijn waarnemingen van dit object zijn te vinden op de informatiepagina van Martin Pugh.

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• De VPHAS+ survey
• Foto’s van de VST
• Foto’s die met de VST zijn gemaakt

Contact

Richard Hook
ESO, Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media