Persbericht

VISTA inspecteert een enorme bal van sterren

9 mei 2012

Op een nieuwe opname van Messier 55, gemaakt met ESO’s infrarood-surveytelescoop VISTA, zijn tienduizenden sterren te zien die samendrommen als een zwerm bijen. Deze sterren zijn niet alleen samengepakt in een betrekkelijk kleine ruimte, maar behoren ook tot de oudste in het heelal. Astronomen onderzoeken Messier 55 en andere oude objecten van dit type – de zogeheten bolvormige sterrenhopen of kortweg bolhopen – om meer te weten te komen over de levensloop van sterren en sterrenstelsels.

Bolhopen worden door de zwaartekracht bijeengehouden. In Messier 55 houden de sterren wel van wat gezelschap: binnen een bol die maar ongeveer 25 keer zo groot is als de afstand tussen de zon en haar meest nabije buur, Alfa Centauri, hebben zich ongeveer honderdduizend sterren verzameld.

Rond ons sterrenstelsel, de Melkweg, zijn ongeveer 160 bolhopen opgespoord, de meeste in de richting van zijn uitpuilende centrum. De twee meest recente toevoegingen zijn onlangs met VISTA ontdekt (eso1141). Om sommige van de grootste sterrenstelsels cirkelen duizenden van deze rijke verzamelingen van sterren.

Uit onderzoek blijkt dat de sterren van deze bolhopen ongeveer tegelijkertijd – meer dan tien miljard jaar geleden – uit één en dezelfde gaswolk zijn geboren. Omdat hun ontstaan slechts enkele miljarden jaren na de oerknal plaatsvond, bestond bijna al het beschikbare gas uit de eenvoudigste, lichtste en meest voorkomende elementen in het heelal – waterstof en helium – aangevuld met veel kleinere hoeveelheden zwaardere elementen als zuurstof en stikstof.

Doordat ze grotendeels uit waterstof en helium bestaan, onderscheiden de leden van bolhopen zich van sterren als onze zon, die in een latere periode zijn ontstaan en met de zwaardere elementen van voorgaande generaties van sterren zijn verrijkt. Onze zon werd ruwweg 4,6 miljard jaar geleden geboren, waarmee zij maar ongeveer half zo oud is als de bejaarde sterren in de meeste bolhopen. De chemische samenstelling van de gaswolk waaruit de zon ontstond, komt tot uitdrukking in de relatieve hoeveelheden van de elementen die we overal in ons zonnestelsel – in planetoïden, in planeten en in onszelf – aantreffen.

Hemelwaarnemers kunnen Messier 55 vinden in het sterrenbeeld Boogschutter. De opmerkelijk grote sterrenhoop, die ongeveer een derde kleiner lijkt dan de volle maan, is ondanks zijn afstand van bijna 17.000 lichtjaar heel gemakkelijk waarneembaar met een kleine telescoop.

De verzameling sterren werd omstreeks 1752 voor het eerst opgetekend door de Franse astronoom Nicolas Louis de Lacaille. Ongeveer 26 jaar later nam een andere Franse astronoom, Charles Messier, de sterrenhoop als vijfenvijftigste object op in zijn befaamde astronomische catalogus. De bolhoop staat, als NGC 6809, ook in de New General Catalogue – een veelgebruikte, uitgebreidere astronomische catalogus die eind negentiende eeuw is samengesteld.

De nieuwe infraroodopname is gemaakt met de 4,1-meter Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA, eso0949) van de ESO-sterrenwacht op Paranal, in het noorden van Chili.

Behalve de sterren van Messier 55 zijn op deze VISTA-opname ook veel sterrenstelsels te zien, die ver achter de bolhoop staan. Zo staat rechtsboven het midden een opvallend spiraalstelsel waar we van opzij tegenaan kijken.

Meer informatie

Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Foto’s van VISTA 
• Andere opnamen van VISTA

Contact

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media