Persbericht

VLT maakt meest detailrijke infraroodopname van de Carinanevel

8 februari 2012

Met ESO’s Very Large Telescope is de tot nu toe meest gedetailleerde infraroodopname gemaakt van de grote stellaire kraamkamer in het sterrenbeeld Carina. Op de foto zijn allerlei structuren te zien die nog niet eerder in dit spectaculaire landschap van gas, stof en jonge sterren waren waargenomen. Het is een van de meest indrukwekkende opnamen die ooit met de VLT zijn gemaakt.

Diep in hart van de zuidelijke Melkweg ligt een stellaire kraamkamer die de Carinanevel wordt genoemd. Hij bevindt zich op een afstand van ongeveer 7500 lichtjaar in het sterrenbeeld Carina (Kiel) [1]. Deze wolk van gloeiend gas en stof is een van de meest nabije broedplaatsen van zeer zware sterren en bevat enkele van de helderste en zwaarste sterren die we kennen. Een daarvan, de geheimzinnige en uiterst instabiele ster Èta Carinae, was halverwege de 19de eeuw enkele jaren lang de op één na helderste ster aan de hemel. Waarschijnlijk zal de ster binnenkort – naar astronomische maatstaven dan – als supernova ontploffen. De Carinanevel is een perfect laboratorium voor het onderzoek van de geboorte en de eerste levensfasen van sterren.

Hoewel deze nevel ook op foto’s in zichtbaar licht al heel spectaculair is (eso0905), gaan veel van zijn geheimen schuil achter dikke wolken van stof. Om door deze sluier heen te dringen, heeft een Europees team van astronomen, onder leiding van Thomas Preibisch (Universitäts-Sternwarte München, Duitsland), de gecombineerde kracht van ESO’s Very Large Telescoop en de infrarood-gevoelige camera HAWK-I [2] ingezet.

Voor deze indrukwekkende foto zijn honderden afzonderlijke VLT-opnamen gecombineerd. Het resultaat is het meest detailrijke infraroodmozaïek dat ooit van de Carinanevel is gemaakt. Het toont niet alleen de heldere zware sterren, maar ook honderdduizenden veel zwakkere sterren [3] die voorheen onzichtbaar waren.

De oogverblindende ster Èta Carinae zelf is linksonder te zien. Hij is omringd door wolken van gas die onder invloed van intense ultraviolette straling tot gloeien zijn gebracht. Verspreid over de foto zijn ook tal van compacte klodders van donker materiaal te zien, die zelfs in het infrarood ondoorzichtig blijven. Dat zijn de stofrijke cocons waarin zich nieuwe sterren vormen.

In de laatste paar miljoen jaar zijn in dit hemelgebied grote aantallen sterren ontstaan – zowel individueel als in groepen. De heldere sterrenhoop ongeveer in het midden van de foto heet Trumpler 14. Hoewel dit object ook op visuele golflengten waarneembaar is, zijn op deze infraroodopname veel meer zwakkere sterren te zien. Meer naar links valt een kleine concentratie van gelige sterren op. Dit groepje dook in deze nieuwe VLT-gegevens voor het eerst op: de sterren zijn op visuele golflengten niet te zien. Dit is overigens slechts een van de vele nieuwe objecten die op dit spectaculaire panorama zijn ontdekt.

Noten

[1] Carina is de kiel van het mythologische schip Argo van Jason en de Argonauten.

[2] Stofrijke gebieden in de ruimte absorberen en verstrooien kortgolvig blauw licht sterker dan het langgolvigere rood. Dit effect verklaart ook waarom de hemel bij zonsondergang op aarde vaak rood kleurt, vooral wanneer er veel stof in de atmosfeer zit. In sommige stofrijke hemelgebieden, vooral stervormingsgebieden zoals de Carinanevel, is het effect zo sterk dat er helemaal geen zichtbaar licht doorheen komt. Astronomen omzeilen dit probleem door hun waarnemingen in het infrarood te doen, met speciale camera’s zoals HAWK-I van ESO’s VLT of de VISTA infrarood-surveytelescoop.

[3] Een van de belangrijkste doelen van de astronomen was om in dit gebied sterren op te sporen die veel zwakker en minder zwaar zijn dan de zon. De bij deze opname bereikte gevoeligheid is voldoende om jonge bruine dwergsterren op te sporen.

Meer informatie

Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Onderzoeksartikel dat de infraroodwaarnemingen van de Carinanevel beschrijft
• Carina-webpagina van Thomas Preibisch
• Waarnemingen van de Carinanevel met APEX/LABOCA
• Röntgenwaarnemingen van hetzelfde gebied voor het Chandra Carina Project
• Foto’s van de VLT

Contact

Thomas Preibisch
University Observatory Munich/Ludwig-Maximilians-University
Munich, Germany
Tel: +49 89 2180 6016
E-mail: preibisch@usm.uni-muenchen.de

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media