Fréttatilkynningar 2015

15. júlí 2015: Alþjóðlegur hópur stjörnufræðinga hefur með hjálp 3,6 metra sjónauka ESO fundið reikistjörnu á borð við Júpíter í sambærilegri fjarlægð frá sinni móðurstjörnu, HIP 11915, og Júpíter er frá sólinni okkar. Hugmyndir manna í dag benda til þess að reikistjörnur á stærð við Júpíter gegni mikilvægu hlutverk í mótun sólkerfa. Tilvist slíkrar reikistjörnu, sem jafnframt er á réttum stað í sínu sólkerfi og á braut um samskonar stjörnu og sólin okkar, leiðir líkum að því að í þessu sólkerfi gætu verið svipaðar reikistjörnur og í sólkerfinu okkar. HIP 11915 er af svipuðum aldri og sólin okkar og með samskonar efnasamsetningu sem bendir til þess að í kringum hana gætu líka verið bergreikistjörnur.

9. júlí 2015: Fyrstu niðurstöðurnar hafa verið birtar úr viðamiklu kortlagningarverkefni á suðurhveli himins með VLT Survey Telescope (VST) sjónauka ESO í Paranal stjörnustöðinni í Chile. Kortlagningin nefnist VST KIDS og gerir stjörnufræðingum kleift að mæla nákvæmlega staðsetningu hulduefnis, uppbyggingu vetrarbrautahjúpa og þróun vetrarbrauta og þyrpinga. Fyrstu niðurstöður KIDS sýna hvernig ósýnilegir en stórir hulduefnisklumpar sem umlykja vetrarbrautir móta einkenni þeirra.

8. júlí 2015: Mælingar sem gerðar voru með sjónaukum í La Silla og Paranal stjörnustöðvum ESO í Chile hafa í fyrsta sinn sýnt fram á tengsl milli mjög langra gammablossa og óvenju bjartra sprengistjarna. Niðurstöðurnar sýna að sprengistjarna var ekki knúin áfram af hrörnun geislavirkra efna, eins og búist var við, heldur hrörnun ofursterks segulsviðs í kringum framandi fyrirbæri sem kallast segulstjarna. Niðurstöðurnar birtast í tímaritinu Nature hinn 9. júlí 2015.

1. júlí 2015: Litadýrð stjarna og gass er í aðalhlutverki á þessari mynd sem tekin var með Wide Field Imager (WFI) myndavélinni á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í La Silla stjörnustöðinni í Chile. Á myndinni sést ung lausþyrping stjarna sem nefnist NGC 2367 en hún er barnungur stjörnuhópur í miðju gríðarstórrar og ævafornrar myndunar í jaðri Vetrarbrautarinnar.

25. júní 2015: Nýjar mælingar sem gerðar voru með Very Large Telescope ESO sýna að risasporvöluþokan Messier 87 gleypti meðalstóra vetrarbraut einhvern tímann á síðasta milljarði ára. Hópi stjörnufræðingar hefur í fyrsta sinn tekist að mæla hreyfingu 300 glóandi hringþoka og fundið þannig sönnunargögn fyrir vetrarbrautaátinu og um leið vísbendingar um meiri birtu sem berst frá leifum fórnarlambsins.

17. júní 2015: Stjörnufræðingar sem notuðu Very Large Telescope ESO hafa uppgötvað lang björtustu vetrarbraut sem sést hefur til þessa snemma í sögu alheimsins og fundu um leið sterkar sannanir fyrir því, að í þeim séu dæmi um fyrstu kynslóð stjarna. Þessar efnismiklu og björtu stjörnur skópu fyrstu þungu frumefnin í alheiminum — frumefnin sem eru nauðsynleg í þær stjörnur sem við sjáum í kringum okkur í dag, reikistjörnur og lífið sjálft — en hingað til hefur tilvist þeirra aðeins verið tilgáta. Vetrarbrautin nýfundna er kölluð CR7 en hún er þrisvar sinnum bjartari en bjartasta fjarlæga vetrarbrautin sem fannst á undan.

10. júní 2015: Á einum skýrustu og skörpustu myndum sem teknar hafa verið með Very Large Telescope ESO sést stjarna, í fyrsta sinn, á fyrstu stigum þess að verða að hringþoku. Myndir ZIMPOL búnaðarins í SPHERE mælitækinu nýja af rauðu risastjörnunni L2 Puppis leiddu einnig í ljós fylgistjörnu. Þrátt fyrir þetta halda ævilok stjarna og uppruni tvípóla þoka af þessu tagi, sem og flókin stundaglaslaga form þeirra, áfram að valda stjörnufræðingum miklum heilabrotum.

8. júní 2015: ALMA Long Baseline verkefnið hefur skilað ótrúlega nákvæmri ljósynd af fjarlægri vetrarbraut verða fyrir þyngdarlinsuhrifum. Á myndinni sést stækkuð mynd af stjörnumyndunarsvæðum vetrarbrautarinnar en aldrei áður hafa viðlíka smáatriði sést í jafn fjarlægri vetrarbraut. Í nýju mælingunum sjást mun meiri smáatriði en í athugunum Hubble geimsjónauka NASA og ESA og sýna stjörnumyndunarsvæði í vetrarbrautinni sem eru risavaxnar hliðstæður við Sverðþokuna í Óríon.

27. maí 2015: Á bjartasta svæðinu í þessari glóandi þoku sem nefnist RCW 34 hefur gas hitnað mikið fyrir tilverknað ungra stjarna og þanist út í gegnum kaldara gas í kring. Þegar heita vetnisgasið kemur að mörkum gasskýsins streymir það út í tómarúmið eins og froða úr kampavínsflösku — ferlið er enda kallað kampavínsstreymi. Stjörnumyndunarsvæðið unga RCW 34 hefur þó ýmislegt annað upp á að bjóða en freyðandi gas; í því virðast nokkrar stjörnumyndunarhrinur hafa orðið.

20. maí 2015: Stjörnufræðingar hafa náð bestu myndinni til þess af Medúsuþokunni með hjálp Very Large Telescope ESO í Chile. Þessi litríka þoka varð til þegar stjarna í hjarta hennar var í andarslitrunum og varpaði frá sér ytri efnislögum sínum út í geiminn. Sólin okkar endar sem samskonar fyrirbæri svo myndin er um leið svipmynd af örlögum sólarinnar.

13. maí 2015: Mælingar Very Large Telesope ESO í Chile hafa leitt í ljós nýja gerð „dimmra“ kúluþyrpinga í kringum risavetrarbrautina Centaurus A. Þessar dularfullu þyrpingar eru svipaðar útlits og venjulegar þyrpingar en innihalda mun meira efni, annað hvort óvenju mikið hulduefni eða risasvarthol en búist var við hvorugu.

30. apríl 2015: Stjörnufræðingar sem notuðu MUSE mælitækið á Very Large Telescope (VLT) ESO hafa útbúið fyrstu þrívíðu myndina af Stólpum sköpunarinnar í Arnarþokunni, Messier 16. Athuganir sýna dreifingu þessara frægu stólpa um geiminn og mörg ný smáatriði í þeim, þar á meðal áður óséðan strók frá ungri stjörnu. Orkuríkt ljós og vindar frá skærum stjörnum í nálægri þyrpingu hafa mótað rykstólpana með tímanum og ættu að eyða þeim fyrir fullt og allt eftir um þrjár milljónir ára.

22. apríl 2015: Stjörnufræðingar hafa í fyrsta sinn gert litrófsmælingar á sýnilegu ljósi sem endurvarpast af fjarreikistjörnu með hjálp HARPS litrófsritans og reikistjörnuleitartækinu í La Silla stjörnustöð ESO í Chile. Mælingarnar sýna ýmsa eiginleika fyrstu reikistjörnunnar sem fannst í kringum venjulega stjörnu utan okkar sólkerfis, 51 Pegasi b. Niðurstöðurnar lofa góðu fyrir framtíð mælitækninnar, sér í lagi með tilkomu næstu kynslóðar mælitækja eins og ESPRESSO á VLT og í E-ELT í framtíðinni.

16. apríl 2015: Stjörnufræðingar hafa í fyrsta sinn sýnt fram á hvernig stjörnumyndun í „dauðum“ vetrarbrautum lognaðist út af fyrir milljörðum ára. Mælingar Very Large Telescope ESO og Hubble geimsjónauka NASA og ESA sýna að þremur milljörðum ára eftir Miklahvell voru stjörnur enn að myndast í útjöðrum þessara vetrarbrauta en ekki í innviðunum. Slokknun stjörnumyndunar virðist því hafa hafist í miðju vetrarbrautanna og síðan dreifst út í ytri svæðin. Niðurstöðurnar verða birtar 17. apríl 2015 í tímaritinu Science.

16. apríl 2015: Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) hefur svipt hulunni af gríðarsterku segulsviði mjög nálægt sjóndeild risasvarthols, miklu sterkara en mælst hefur í kjarna nokkurrar annarrar vetrarbrautar. Mælingarnar hjálpa stjörnufræðingum að skilja uppbyggingu og myndun risasvarthola í miðjum vetrarbrauta og háhraða rafgasstróka sem þau varpa gjarnan frá pólsvæðum sínum. Niðurstöðurnar birtast í tímaritinu Science sem kemur út 17. apríl 2015.

15. apríl 2015: Stjörnufræðingar gætu í fyrsta sinn hafa greint hulduefni sem víxlverkar við annað hulduefni með öðrum hætti en þyngdarkraftinum einum. Mælingar Very Large Telescope ESO og Hubble geimsjónauka NASA og ESA á samruna vetrarbrauta leiddu í ljós fyrstu vísbendingarnar um eðli þessa dularfulla hluta af alheiminum.

8. apríl 2015: Stjörnufræðingar hafa í fyrsta sinn fundið flóknar lífrænar sameindir, byggingarefni lífs, í efnisskífu umhverfis unga stjörnu. Uppgötvunin var gerð með Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) og staðfestir að þær aðstæður sem ríktu í sólkerfinu okkar og gátu af sér Jörðina og sólina, eru ekki einstakar í geimnum. Niðurstöðurnar birtast hinn 9. apríl 2015 í tímaritinu Nature.

26. mars 2015: Bestu mælingarnar sem gerðar hafa verið til þessa af rykskýinu G2 staðfesta að það komst næst risasvartholinu í miðju Vetrarbrautarinnar í maí 2014 og slapp með skrekkinn. Nýjar niðurstöður frá Very Large Telescope ESO sýna að ekki hefur teygst verulega á fyrirbærinu og að það er mjög þétt. Líklega er um að ræða unga stjörnu með efnismikinn kjarna sem enn er að draga til sín efni. Svartholið sjálft ber engin merki aukinnar virkni.

23. mars 2015: Nýjar mælingar APEX og annarra sjónauka hafa sýnt að stjarna sem evrópskir stjörnufræðingar sáu birtast á himni árið 1670 var ekki nýstirni heldur afar sjaldgæfur árekstur stjarna. Sprengingin sem myndaðist í kjölfar árekstursins var nógu björt til þess að hún sæist með berum augum en leifarnar svo daufar að nota þurfti hálfsmillímetrasjónauka til að varpa ljósi á ráðgátuna meira en 340 árum síðar. Niðurstöðurnar eru birtar í vefútgáfu tímaritsins Nature hinn 23. mars 2015.

11. mars 2015: Þetta glæsilega svæði í stjörnumerkinu Altarinu er sannkölluð fjársjóðskista af stjarnfræðilegum fyrirbærum. Þarna er að finna stjörnuþyrpingar, ljómþokur og virk stjörnumyndunarsvæði í um 4000 ljósára fjarlægð frá Jörðinni. Myndin sem hér sést er glæný og sú besta sem tekin hefur verið af þessum hluta himinsins til þess en hún var tekin með VLT Survey Telescope í Paranal stjörnustöð ESO í Chile.