Persbericht

Een blauwe draaikolk in de rivier

Rustig sterrenstelsel kende roerige tijden

1 augustus 2012

Een nieuwe opname, gemaakt met ESO’s Very Large Telescope, laat het sterrenstelsel NGC 1187 zien. Dit indrukwekkende spiraalstelsel staat op een afstand van ongeveer 60 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Eridanus, dat genoemd is naar een mythologische rivier. In de afgelopen dertig jaar hebben er in NGC 1187 twee supernova-explosies plaatsgevonden, de laatste in 2007. Deze foto is de meest gedetailleerde die ooit van dit stelsel is gemaakt.

Op de nieuwe VLT-opname zien we het sterrenstelsel NGC 1187 [1] bijna frontaal, waardoor zijn spiraalstructuur duidelijk zichtbaar is. Een stuk of zes opvallende spiraalarmen zijn waarneembaar, die stuk voor stuk grote hoeveelheden gas en stof bevatten. De blauwe structuren in de spiraalarmen wijzen op de aanwezigheid van jonge sterren die uit wolken van interstellair gas zijn geboren.

De kern van het stelsel vertoont een geelachtige gloed. Dit deel bestaat grotendeels uit oude sterren, gas en stof. In het geval van NGC 1197 is de kern niet rond, maar enigszins langgerekt. Aangenomen wordt dat zo’n centrale ‘balk’ fungeert als een mechanisme dat gas uit de spiraalarmen naar de kern toe sluist, wat de stervorming ter plaatse bevordert.

Om het stelsel heen zijn tal van zwakke, verre sterrenstelsels te zien. Sommige daarvan schemeren zelfs door de schijf van NGC 1187 heen. Hun veelal rode tinten steken duidelijk af tegen de helderblauwe sterrenhopen van het veel nabijere voorgrondstelsel.

NGC 1187 ziet er sereen en onveranderlijk uit, maar heeft sinds 1982 twee supernova-explosies meegemaakt. Een supernova is de hevige explosie van een ster, die resulteert in de dood van ofwel een zware ster ofwel een witte dwerg in een dubbelstersysteem [2]. Supernovae behoren tot de meest energierijke verschijnselen in het heelal. Voordat ze in loop van enkele weken of maanden uitdoven, produceren ze zoveel licht dat ze vaak helderder zijn dan een compleet sterrenstelsel. In die korte tijd kan een supernova net zo veel energie uitstralen als de zon in de loop van haar hele leven.

In oktober 1982 werd vanuit de ESO-sterrenwacht op La Silla de eerste supernova in NGC 1187 ontdekt: SN 1982R [3]. Korter geleden, in 2007, merkte de Zuid-Afrikaanse amateurastronoom Berto Monard nog een supernova in dit stelsel op: SN 2007Y. Een team van astronomen heeft SN 2007Y vervolgens bijna een jaar lang gevolgd met vele verschillende telescopen [4]. Deze nieuwe opname van NGC 1197 is samengesteld uit waarnemingen die tijdens dit onderzoek zijn gedaan. Onderaan de foto is de nagloeiende supernova te zien, lang nadat deze zijn maximale helderheid had bereikt.

De beeldgegevens werden verkregen met het FORS1-instrument van de Very Large Telescope van de ESO-sterrenwacht op de Paranal, in het noorden van Chili.

Noten

[1] Het sterrenstelsel werd in 1784 ontdekt door de astronoom William Herschel.

[2] De eerste soort supernova-explosies ontstaat als een ster die meer dan acht keer zo zwaar is als de zon al zijn nucleaire brandstof heeft verbruikt. Op dat moment verliest de ster zijn strijd met de zwaartekracht en stort hij onder zijn eigen gewicht ineen. Dit resulteert uiteindelijk in een heftige explosie. De andere klasse van supernova-explosies vindt plaats in dubbelstersystemen waarin een witte dwergster materie van een zwaardere begeleidende ster naar zich toe trekt. Zodra er voldoende materie is overgedragen, stort de witte dwerg ineen, met een supernova-explosie als gevolg.

[3] De Internationale Astronomische Unie is verantwoordelijk voor de naamgeving van supernovae. De naam bestaat uit het jaar van ontdekking, gevolgd door één of twee letters. De eerste 26 supernovae van het jaar krijgen de hoofdletters A tot en met Z. Volgende supernovae krijgen twee kleine letters.

[4] Meer informatie over SN 2007Y is te vinden in een artikel van Stritzinger et al.

Meer informatie

Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Foto’s van de VLT
• Opnamen gemaakt met de VLT

Contact

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mob: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media