Persbericht

Spiraalstelsels uitgekleed

27 oktober 2010

Zes opnamen, gemaakt met de Very Large Telescope (VLT) van de ESO-sterrenwacht op de Paranal in Chili, tonen spiraalstelsels in een geheel ander licht. Ze zijn te danken aan de indrukwekkende capaciteiten van de infraroodcamera HAWK-I. Opnamen als deze geven astronomen inzicht in het ontstaan en de evolutie van de opmerkelijke spiraalpatronen in zulke stelsels.

HAWK-I [1] is een van de nieuwste en krachtigste camera’s van ESO’s Very Large Telescope. Hij is gevoelig voor infrarood licht, wat betekent dat zijn detectors door het verhullende stof in de spiraalarmen van sterrenstelsels heen kunnen kijken. Vergeleken met de eerdere, nog steeds veelgebruikte VLT-infraroodcamera ISAAC heeft HAWK-I zestien keer zo veel pixels, waarmee een veel groter stuk hemel in één keer kan worden vastgelegd. Dankzij nieuwe technologie is HAWK-I bovendien gevoeliger voor zwakke infraroodstraling [2]. Omdat HAWK-I sterrenstelsels van hun mantels van stof en gloeiend gas kan ontdoen, is hij bij uitstek geschikt voor het onderzoek van de enorme aantallen oudere sterren waaruit spiraalarmen bestaan.

De zes opnamen zijn gemaakt in het kader van een spiraalstructuuronderzoek onder leiding van Preben Grosbøl van ESO. Ze moeten inzicht geven in de complexe en subtiele manieren waarop de sterren in stelsels als deze zulke volmaakte spiraalpatronen kunnen vormen.

De eerste opname toont NGC 5247, een spiraalstelsel dat door twee enorme armen wordt gedomineerd, op een afstand van 60 tot 70 miljoen lichtjaar. Vanaf de aarde zien we dit stelsel van bovenaf, waardoor zijn draaikolkstructuur heel goed waarneembaar is. NGC 5247 staat in het sterrenbeeld Virgo (Maagd).

Het stelsel op de tweede foto – Messier 100, ook bekend als NGC 4231 – werd al in de achttiende eeuw ontdekt. Het is een mooi voorbeeld van een grand design-stelsel – een klasse van sterrenstelsels met zeer geprononceerde spiraalarmen. Gelegen op een afstand van ongeveer 55 miljoen lichtjaar maakt Messier 100 deel uit van de zogeheten Virgo-cluster. Het staat in het sterrenbeeld Coma Berenices (het Haar van Berenice – genoemd naar de oude Egyptische koningin Berenice II).

De derde opname is van NGC 1300, een spiraalstelsel met armen die ontspruiten aan de uiteinden van een zeer opvallende centrale balk. Dit schoolvoorbeeld van een balkspiraalstelsel staat op een afstand van ongeveer 65 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Eridanus (een mythologische rivier).

Spiraalstelsel nummer vier, NGC 4030, staat op een afstand van ongeveer 75 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Virgo. In 2007 ontdekte Takao Doi, een Japanse astronaut die tevens amateurastronoom is, een supernova in dit sterrenstelsel. De ontploffende ster was gedurende korte tijd bijna net zo helder als de rest van het stelsel bij elkaar.

De vijfde opname toont NGC 2997, een spiraalstelsel op een afstand van ruwweg 30 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Antlia (Luchtpomp). NGC 2997 is het helderste lid van de gelijknamige groep van stelsels die deel uitmaakt van de Lokale Supercluster. Ook de Lokale Groep, waartoe ons Melkwegstelsel behoort, maakt deel uit van de Lokale Supercluster.

Het laatste, maar niet het minste spiraalstelsel is NGC 1231. Dit prachtige stelsel staat op een afstand van ongeveer 65 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Eridanus. Het staat te boek als een tussenklasse spiraalstelsel – iets tussen een balkspiraalstelsel en een normaal spiraalstelsel in. Een opname van dit stelsel en zijn kleine begeleider NGC 1232A was een van de eerste die met de VLT zijn gemaakt (eso9845). HAWK-I toont NGC 1232 echter in het nabij-infrarood.

Zoals deze galactische galerij duidelijk laat zien, geeft HAWK-I een zeer gedetailleerd beeld van de spiraalstructuren van deze heldere sterrenstelsels. Deze detailrijkdom is alleen mogelijk dankzij de detectie van infraroodstraling.

Noten

[1] HAWK-I staat voor High-Acuity Wide-field K-band Imager. Meer technische details over deze camera zijn te vinden in een eerder persbericht (eso0736).

[2] Meer informatie over de VLT instrumenten is te vinden op: http://www.eso.org/public/teles-instr/vlt/vlt-instr.html

Meer informatie

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staat ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. Daarnaast is ESO momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Contact

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey telescopes Public Information Officer
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mob: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media