1 00:00:03,620 --> 00:00:04,960 Gece gökyüzüne baktığımızda 2 00:00:06,760 --> 00:00:12,520 gördüğümüz ışık parçalarından gözlerimiz kamaşırken aynı zamanda rahatlamış hissederiz 3 00:00:18,060 --> 00:00:19,060 Yıldızlar 4 00:00:19,875 --> 00:00:20,875 gezegenler 5 00:00:21,515 --> 00:00:22,795 galaksiler 6 00:00:23,460 --> 00:00:24,460 ve ay 7 00:00:34,060 --> 00:00:36,640 ancak ölçüm araçları geliştikçe 8 00:00:36,940 --> 00:00:40,000 astronomlar orada başka bir şey daha olduğundan 9 00:00:40,040 --> 00:00:41,400 şüphelendiler 10 00:00:42,020 --> 00:00:43,640 saklanan bir şey 11 00:00:44,680 --> 00:00:46,660 karanlık alanlarda 12 00:00:47,280 --> 00:00:49,000 onu göremiyoruz 13 00:00:49,220 --> 00:00:52,400 hissedemiyoruz ya da dokunamıyoruz 14 00:00:55,600 --> 00:00:57,980 ama o orada 15 00:00:58,700 --> 00:01:02,760 ışığı yaymayan ya da yansıtmayan 16 00:01:02,760 --> 00:01:06,060 oldukça gizemli bir madde 17 00:01:06,060 --> 00:01:08,640 onu tanımlamanın tek yolu var 18 00:01:09,480 --> 00:01:12,740 karanlık madde 19 00:01:16,860 --> 00:01:18,600 çok yoğun 20 00:01:18,600 --> 00:01:20,320 çekim gücü 21 00:01:20,320 --> 00:01:25,940 uzaydaki en parlak ve muazzam objeleri etkilemekte 22 00:01:27,120 --> 00:01:28,680 çok güçlü 23 00:01:29,000 --> 00:01:33,940 tek başına ışığın yönünü değiştirebiliyor 24 00:01:36,780 --> 00:01:43,360 uzayda göze çarpandan çok daha fazlası olduğunun naçizane hatırlatıcısı 25 00:01:45,780 --> 00:01:49,300 bu gizemli maddeyi anlamak için 26 00:01:49,600 --> 00:01:51,660 dünyadaki bütün fizikçiler 27 00:01:51,660 --> 00:01:54,640 atom altı dünyada var olduğunu düşündükleri 28 00:01:54,640 --> 00:01:58,220 oldukça hayali bir parçacığın peşine düştüler 29 00:02:05,180 --> 00:02:06,720 Burası CERN 30 00:02:06,960 --> 00:02:10,660 parçacık fiziği çalışmalarının Avrupa merkezi 31 00:02:11,360 --> 00:02:15,460 dünyanın en büyük parçacık hızlandırıcısının yuvası 32 00:02:15,780 --> 00:02:18,540 Büyük Hadron Çarpıştırıcısı 33 00:02:19,220 --> 00:02:23,060 yeraltının derinliklerinde gizlenen Büyük Hadron Çarpıştırıcı 34 00:02:23,060 --> 00:02:27,640 bu gizemli parçacığı hayata getirecek yeterli güce sahip 35 00:02:27,640 --> 00:02:29,440 dünyadaki tek yer 36 00:02:30,700 --> 00:02:35,380 27 kilometre, yani 17 millik çevre uzunluğuyla 37 00:02:35,400 --> 00:02:39,620 Fransa ve İsviçre'nin sınırlarını aşmakta 38 00:02:40,000 --> 00:02:42,560 Çarpıştırıcının tüneline girdiğimizde 39 00:02:42,740 --> 00:02:50,320 dünyanın en hızlı takibini doğrudan deneyimleyeceğiz 40 00:03:04,080 --> 00:03:06,380 burada, ışın borusunun içinde 41 00:03:06,540 --> 00:03:11,620 proton isimli parçacıklar ışık hızına yakın hızlara ulaşmaya itiliyor 42 00:03:16,260 --> 00:03:21,520 bazıları tam önlerinden giden diğer protonlar ile çarpışacak 43 00:03:24,500 --> 00:03:31,600 bütün bu takip karanlık maddeyi şekillendirecek yeni bir çeşit temel parçacık için 44 00:03:39,880 --> 00:03:42,400 Şimdiden Büyük Hadron Çarpıştırıcı 45 00:03:42,560 --> 00:03:46,400 hikayemize önem katan inanılmaz bir keşif yaptı 46 00:03:47,440 --> 00:03:52,480 Kısa bir süre önce CERN'de henüz geçen 4 Temmuz'un havai fişekleri patlarken 47 00:03:52,480 --> 00:03:55,620 bilim insanları bir parçacığın keşfini duyurdular 48 00:03:56,020 --> 00:03:57,720 Higss Bozonu 49 00:03:58,700 --> 00:04:02,360 Fizikçiler bu parçacığı 50 yıldır araştırıyorlardı 50 00:04:02,940 --> 00:04:05,975 kuramcılar bütün temel parçacıkların kütle kaynağının 51 00:04:05,980 --> 00:04:10,400 bu parçacığın varlığına ihtiyacı olduğunu göstermişlerdi 52 00:04:11,320 --> 00:04:17,380 Elektron ve kuarklar gibi parçacıklar kütlelerini Higgs alanından geçerken kazanırlar 53 00:04:18,060 --> 00:04:21,100 karanlık maddeyi oluşturan parçacık da öyle olabilir 54 00:04:22,940 --> 00:04:30,980 Artık Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın araştırmaları karanlık maddenin kendisine döndü 55 00:04:33,440 --> 00:04:43,000 Astrofizikçiler evrendeki kütlenin 80%'den fazlasının karanlık madde içerdiğini kanıtladılar. 56 00:04:46,060 --> 00:04:52,780 Bu, evrendeki kütlenin çoğunu nasıl keşfettiğimizin şaşırtıcı hikayesi... 57 00:04:53,260 --> 00:04:58,760 ...sıradışı, görünmez bir biçimde. 58 00:05:05,380 --> 00:05:10,240 Karanlık madde zamanın başından beri çevrede... 59 00:05:10,780 --> 00:05:12,760 ...en başından beri 60 00:05:15,780 --> 00:05:20,320 Evrenimiz sıcak, yoğun, taşkın bir enerji formunda doğdu 61 00:05:20,320 --> 00:05:23,000 ve hayal etmesi güç oranda genişledi. 62 00:05:25,060 --> 00:05:27,320 kısa bir an sonra ise 63 00:05:27,760 --> 00:05:31,880 enerji evrenimizin ilk parçacıklarına dönüştü 64 00:05:33,340 --> 00:05:35,560 Kuarklar adı verilen küçük parçacıklar 65 00:05:35,560 --> 00:05:38,180 protonları ve nötronları oluşturdu 66 00:05:38,960 --> 00:05:42,520 bunlar elektronlar ile birleşerek ilk atomları oluşturdu 67 00:05:43,145 --> 00:05:44,575 atomlar ise 68 00:05:44,960 --> 00:05:49,760 fiziksel objeleri oluşturan cisim olan bilinen maddeyi ortaya çıkardı 69 00:05:51,660 --> 00:05:55,720 Şartlar sakinleşince ve uzay genişleyince 70 00:05:56,760 --> 00:06:01,360 Karanlık Madde'nin kütlesi tutamlar halinde birleşti 71 00:06:01,740 --> 00:06:06,740 bu tutamlar evrende görünmeyen bir iskelet oluşturdu 72 00:06:07,800 --> 00:06:10,460 yüzlerce ve milyonlarca yıl boyunca 73 00:06:11,120 --> 00:06:14,820 Karanlık Madde'nin kütlesinden çıkan çekim gücü öyle kuvvetliydi ki 74 00:06:15,580 --> 00:06:20,060 sıradan kütleyi etin kaburgaya kenetlenmesi gibi kendine çekti 75 00:06:20,820 --> 00:06:24,700 ve evrenin dolaşık halini oluşturdu 76 00:06:33,660 --> 00:06:39,240 ilk galaksiler bu lif biçimlerinin kesişimlerinde gelişti 77 00:06:41,200 --> 00:06:44,060 galaksiler diğer galaksilerle çakışarak 78 00:06:44,440 --> 00:06:48,400 süper galaksi kümelerini oluşturmak üzere birleştiler 79 00:06:50,020 --> 00:06:55,580 Sayısız galaksi kara maddenin çekimiyle birbirine yaklaştı 80 00:06:56,680 --> 00:07:01,460 işte oradan, bugünkü haliyle bildiğimiz evrenin yapısını oluşturdular 81 00:07:01,720 --> 00:07:09,660 karanlık madde olmadan ne yıldızlar, ne galaksiler, ne gezegenler, ne de hayat olurdu 82 00:07:09,880 --> 00:07:14,560 karanlık madde olmadan biz de varolmazdık 83 00:07:16,240 --> 00:07:25,840 Etkisinin izleri nihayet astronomlara gözüne çarpana kadar karanlık madde bin yıllarca gözlerden uzak kaldı 84 00:07:27,200 --> 00:07:33,460 İlk kişi 1930'larda Caltech Enstitüsü'nde çalışmış olan İsviçreli bilim adamı Fritz Zwicky idi 85 00:07:35,000 --> 00:07:37,660 Zwicky teleskopunu içinde bulunduğumuz Samanyolu'ndan 86 00:07:37,660 --> 00:07:40,820 çok da uzak olmayan bir grup galaksi üzerine çevirdi 87 00:07:41,120 --> 00:07:44,940 binlerce galaksiden oluşan bu kalabalık ağ 88 00:07:45,320 --> 00:07:47,860 Coma kümesi olarak bilinmekteydi ve 89 00:07:47,860 --> 00:07:50,760 Zwicky'nin görevi kütlesini tespit etmekti 90 00:07:51,260 --> 00:07:55,180 bunu kümenin parlaklığını... 91 00:08:01,460 --> 00:08:07,860 ...ve kümenin içinde, yörüngedeki galaksilerin hızını ölçerek yapabildi 92 00:08:12,660 --> 00:08:18,440 Zwicky galaksilerin beklediğinden çok daha hızlı hareket ettiğini keşfetti... 93 00:08:20,680 --> 00:08:25,840 ...özellikle de, kümenin içinde parlaklık olarak belirtilen kütle dikkate alındığında. 94 00:08:26,500 --> 00:08:32,240 Bu hızlarda, gözle görülen kütle kümeyi bir arada tutmak için yeterli değildi 95 00:08:33,680 --> 00:08:37,180 Zwicky 'nin kuramı, galaksileri kümenin içinde bir arada tutan 96 00:08:37,200 --> 00:08:43,720 gizli, görünmez bir maddenin olması gerektiği ile ilgiliydi 97 00:08:44,900 --> 00:08:48,260 bu maddeye karanlık madde adını verdi 98 00:08:50,300 --> 00:08:53,800 Ancak bazı fikirler zamanlarının ötesindedir 99 00:08:54,680 --> 00:08:58,460 Zwicky'nin devrimsel bulguları büyük ölçüde göze çarpmadı 100 00:08:58,920 --> 00:09:02,480 ta ki 40 yıl sonra astronom Vera Rubin 101 00:09:02,480 --> 00:09:06,720 galaksilerdeki yıldızların yörünge hızlarını ölçene kadar 102 00:09:07,780 --> 00:09:12,200 Gözlemedikleri onu şaşırttı ve aklını karıştırdı 103 00:09:15,080 --> 00:09:18,080 Newton'un çekim kuvveti yasasına göre 104 00:09:18,080 --> 00:09:22,420 güneşin güçlü kütlesi bir yer çekimi yaratmakta 105 00:09:22,420 --> 00:09:28,860 ve böylece kendisine yakın gezegenler dışarıdaki gezegenlerden daha hızlı dönmektedir 106 00:09:49,980 --> 00:09:55,780 Yıldızların bir galaksi merkezinin yörüngesinde dönmelerinin, gezegenlerin güneşin yörüngesine oturmasıyla olan benzerliğinden yola çıkarak, 107 00:09:56,220 --> 00:10:02,660 Rubin yakındaki Andromeda Galaksisi'ni gözlemlediğinde benzer hız örüntüleri görebileceğini düşündü 108 00:10:04,420 --> 00:10:05,740 Ancak gördüğü 109 00:10:06,385 --> 00:10:07,715 tamamen farklıydı 110 00:10:09,715 --> 00:10:12,775 galaksinin merkezinden uzak olan yörüngedeki yıldızlar 111 00:10:12,780 --> 00:10:17,700 daha yakındakilerle aynı yüksek hızlarda ilerliyordu 112 00:10:22,040 --> 00:10:30,040 bu durum içerideki gezegenlerin dışarıdakilere göre daha hızlı hareket ettiği bizim güneş sistemimizdeki hızlara hiç benzemiyordu 113 00:10:32,700 --> 00:10:38,900 büyük bir şey tarafından yeterli çekim gücünün olmadığı bu inanılmaz hızlarda 114 00:10:39,940 --> 00:10:44,120 yıldızlar kontrolden çıkarak 115 00:10:45,100 --> 00:10:47,700 uzaya doğru savrulmalıydı 116 00:10:50,920 --> 00:10:56,600 Bir şey Andromeda Galaksisi'ni bir arada tutuyordu 117 00:10:57,300 --> 00:10:59,480 bu ne olabilirdi? 118 00:11:02,380 --> 00:11:06,820 Rubin ve takımı galaksinin uçlarına ve ötesine uzanan 119 00:11:06,860 --> 00:11:12,140 garip, görünmez bir kütle olduğunun sonucuna vardılar 120 00:11:13,880 --> 00:11:16,380 sanki görünmez bir bulut 121 00:11:16,380 --> 00:11:20,120 yıldızları bir çeşit yapıştırıcıyla bir arada tutmaktaydı 122 00:11:20,800 --> 00:11:23,940 bu karanlık madde halelerinin görsel kanıtlarını 123 00:11:23,940 --> 00:11:28,060 evrenin diğer kısımlarında da görebiliriz 124 00:11:30,760 --> 00:11:33,380 karanlık maddeye ait en çarpıcı kanıtları 125 00:11:33,380 --> 00:11:38,700 astronomların kurşun kümesi olarak adlandırdığı bir gök yapısında görebiliriz 126 00:11:39,220 --> 00:11:42,200 Astronomlar küme içindeki galaksilere yakından baktıklarında 127 00:11:42,200 --> 00:11:47,540 görünmez bir şeyden kaynaklanan, hemen göze çarpmayan biçimsel bozukluklar gördüler 128 00:11:47,960 --> 00:11:51,320 şüpheli karanlık madde 129 00:11:52,640 --> 00:11:55,620 Astronomlar uzayda x-ray telescopu kullanarak 130 00:11:55,620 --> 00:12:01,400 kümeye ismini veren kurşun şeklindeki, yıldızlararası büyük sıcak gaz yoğunluklarını 131 00:12:01,400 --> 00:12:03,620 tespit etmeye çalıştılar 132 00:12:04,760 --> 00:12:09,640 Kurşun kümesi, iki galaksi kümesinin çarpışmasıyla oluşmuştu 133 00:12:10,600 --> 00:12:12,540 Zamanda geriye yolculuk yapabilseydik 134 00:12:12,540 --> 00:12:16,480 çarpışmadan önce iki ayrık kümenin 135 00:12:16,480 --> 00:12:20,680 ikisinin de kendi karanlık madde bulutuyla çevrelenmiş olduğunu görürdük 136 00:12:21,020 --> 00:12:23,720 iki galaksi kümesi çarpıştığında 137 00:12:23,720 --> 00:12:27,720 karalık madde bulutları birbirlerinin içinden geçtiler 138 00:12:28,460 --> 00:12:31,840 pembe ile gösterilen yoğun gaz ve toz bulutları ise 139 00:12:31,860 --> 00:12:34,680 birbirlerini merkeze doğru itti 140 00:12:58,740 --> 00:13:03,600 Hiçbir şey ile etkileşmeden bir gök ada çarpışmasının doğrudan içinden geçebilen 141 00:13:03,600 --> 00:13:05,820 bu karanlık madde nedir? 142 00:13:06,520 --> 00:13:10,840 Uzayda seyahat eden bunun gibi bir karanlık madde parçacığı 143 00:13:10,940 --> 00:13:14,620 önünde hiçbir şey bırakmayacaktır 144 00:13:32,500 --> 00:13:37,040 Karanlık madde sadece dış uzayda değildir 145 00:13:39,040 --> 00:13:41,160 o her yerdedir 146 00:13:48,680 --> 00:13:52,100 Karanlık madde şu an, bütün çevremizdedir 147 00:13:54,860 --> 00:13:56,760 Bir elinizi kaldırırsanız 148 00:13:57,240 --> 00:13:59,380 bir an sonra milyonlarca karanlık madde parçacığı 149 00:13:59,380 --> 00:14:02,000 elinizin içinden geçip gidecektir 150 00:14:02,800 --> 00:14:05,440 görmediğiniz ya da hissetmediğiniz parçacıklar 151 00:14:06,940 --> 00:14:08,140 Aslında 152 00:14:08,700 --> 00:14:15,220 biz konuşurken, milyonlarca farklı atomaltı parçacık odada uçuşuyor 153 00:14:18,860 --> 00:14:23,420 Burası Güney Dakota'da yer alan Homestake madeninin girişi 154 00:14:23,900 --> 00:14:28,780 karanlık madde parçalarını diğerlerinden ayırmak için en iyi yer 155 00:14:30,120 --> 00:14:33,240 Karanlık madde parçacıklarını yalıtmak için 156 00:14:33,640 --> 00:14:36,560 fizikçiler yerin derinliklerinde deneyler yürütmekte 157 00:14:36,820 --> 00:14:39,380 burada çoğu sıradan parçacık yol alamıyor 158 00:14:39,440 --> 00:14:43,180 ama karanlık madde parçacıkları bunu yapabiliyor 159 00:14:47,200 --> 00:14:49,700 Her sabah bir düzine bilim insanı 160 00:14:49,725 --> 00:14:52,505 devasa büyüklükteki bir asansör boşluğunda ilerliyor 161 00:14:52,640 --> 00:14:56,480 yerin 1500 metre altında, yaklaşık bir mil derinlikte 162 00:14:56,960 --> 00:15:01,460 amaç dünyadaki en hassas karanlık madde algılayıcısıyla çalışmak 163 00:15:01,760 --> 00:15:06,860 Bu terk edilmiş maden tünellerinin bulunduğu yeraltı labirentinde buldukları 164 00:15:07,180 --> 00:15:11,200 tüm evreni görüş biçimimizi değiştirebilir 165 00:15:15,120 --> 00:15:18,140 Bu, bir zamanlar başarılı altın madeniydi 166 00:15:19,140 --> 00:15:22,560 şimdi ise, maden işçilerinin altın aramaları yerine 167 00:15:23,100 --> 00:15:27,880 burada çalışan fizikçiler bulunması çok daha zor bir maddeyi arıyorlar 168 00:15:28,340 --> 00:15:30,180 karanlık maddeyi 169 00:15:31,040 --> 00:15:34,200 Burası Sandford yeraltı araştırma tesisi 170 00:15:34,580 --> 00:15:39,840 burada büyük yeraltı ksenon (xenon) karanlık madde deneyini buluyoruz 171 00:15:40,080 --> 00:15:42,020 tesisin isminin kısaltması LUX 172 00:15:42,460 --> 00:15:44,960 sıvı ksenon ile dolu bu depo 173 00:15:45,180 --> 00:15:50,740 ilk karanlık madde parçacığının görünüşüne tanık olmak için kusursuz bir tiyatro olacak 174 00:16:04,940 --> 00:16:08,015 Karanlık maddeyi saptamada kullanılacak kapan 175 00:16:08,015 --> 00:16:10,955 ksenon atomunun çekirdeği olacak 176 00:16:11,405 --> 00:16:13,375 karanlık madde parçacığı çarptığında 177 00:16:13,380 --> 00:16:16,180 çekirdekten bir ışık parlaması çıkacak 178 00:16:18,340 --> 00:16:21,400 ya da elektronları serbest bırakacak 179 00:16:23,540 --> 00:16:29,040 bu etkileşimler algılayıcının alt ve üstünde bulunan alıcılar tarafından kaydedilecek 180 00:16:29,840 --> 00:16:33,320 Her türlü karanlık madde etkileşimi nadir olsa da 181 00:16:33,680 --> 00:16:37,760 fizikçiler yakında birini göreceklerini umuyorlar 182 00:17:04,540 --> 00:17:06,720 Dünyanın diğer tarafında 183 00:17:06,720 --> 00:17:08,520 başka bir grup fizikçi 184 00:17:08,520 --> 00:17:12,500 kendi karanlık madde parçacıklarını yaratmak üzerinde çalışıyorlar 185 00:17:15,420 --> 00:17:18,060 Burada, CERN'de çalışıyorlar 186 00:17:18,060 --> 00:17:21,920 parçacık fiziği çalışmaları alanında dünyanın en büyük araştırma merkezi 187 00:17:21,920 --> 00:17:25,580 İsviçre'nin Cenevre kentinin dışında bulunuyor 188 00:17:35,720 --> 00:17:39,420 Burada, birçok milletten binlerce bilim insanı 189 00:17:39,420 --> 00:17:44,000 insanoğlunun maddenin doğasıyla ilgili sorduğu en karmaşık ve asırlık soruların 190 00:17:44,040 --> 00:17:49,180 cevaplarının izlerini sürmek için bir araya geldi 191 00:17:57,740 --> 00:18:03,920 CERN'in 450 hektar, 2 kilometre karelik kampüsüne yayılan arazisinin 192 00:18:03,920 --> 00:18:08,780 ormanlar ve çiftliklerle çevrili bu Avrupa kırsal alanının arkasında 193 00:18:09,200 --> 00:18:13,420 dünyanın en büyük ve karmaşık makinesi yatmaktadır 194 00:18:13,620 --> 00:18:16,755 Büyük Hadron Çarpıştırıcısı 195 00:18:16,760 --> 00:18:18,360 bilinen diğer adıyla LHC 196 00:18:18,840 --> 00:18:24,700 Çarpıştırıcının içinde iki proton demeti halkanın içinde birbirlerine ters yönde 197 00:18:24,700 --> 00:18:27,180 inanılmaz hızlarda yol alır 198 00:18:28,760 --> 00:18:34,280 sonra protonlar dört devasa algılayıcının içinde çarpışır 199 00:18:47,480 --> 00:18:51,560 LHC parçacıklar için büyük bir yarış pisti gibidir 200 00:18:53,560 --> 00:18:57,260 yakıt yerine bu atom altı yarışlar 201 00:18:58,260 --> 00:19:02,200 elektrik alanı tarafından pistin etrafında hızlandırılır 202 00:19:02,540 --> 00:19:05,480 ve yüksek güçlü mıknatıslar tarafından yönlendirilir 203 00:19:05,860 --> 00:19:11,680 parçacıklar her bir algılayıcının çekirdeğinde çarpışmaya doğru yönlendirilir 204 00:19:13,120 --> 00:19:17,960 En büyük algılayıcı adına yakışan Atlas'tır 205 00:19:18,660 --> 00:19:24,280 7000 ton ağırlığında ve inşası 15 uzun yıl sürmüştür 206 00:20:06,880 --> 00:20:09,120 neredeyse sekiz katlık yüksekliğiyle 207 00:20:09,560 --> 00:20:13,200 Atlas bir katedral kadar büyüktür 208 00:20:13,900 --> 00:20:21,420 38 ülkedeki 175 enstitüden gelen 3000'i aşkın bilim insanı 209 00:20:21,500 --> 00:20:24,740 Atlas'ın deneylerinde birlikte çalışmakta 210 00:20:26,540 --> 00:20:33,500 Özü itibariyle Atlas atom altı alana doğrultulan devasa bir mikroskoptur 211 00:20:34,420 --> 00:20:38,780 Pist etrafında zıt yönlerde yol alan milyonlarca protonla 212 00:20:39,080 --> 00:20:44,340 görüntü bir yarış pistinden daha çok bir yıkım yarışına benzemektedir 213 00:20:45,180 --> 00:20:50,180 İki proton çarpıştığında yüzlerce yeni parçacık oluşur 214 00:20:51,360 --> 00:20:53,515 çarpışmanın olağanüstü enerjisi 215 00:20:53,520 --> 00:20:59,980 kendilerini oluşturan iki protondan çok daha büyük kütleli parçacıklar yaratabilir 216 00:21:00,720 --> 00:21:07,720 Fizikçiler büyük kütleli bir karanlık madde yarattıklarında tam olarak bunun olacağını öngörmekteler 217 00:21:08,440 --> 00:21:11,220 Bu çarpışmadaki gösterilen her çizgi 218 00:21:11,220 --> 00:21:15,080 yeni yaratılan bir parçacığın varlığını yansıtmakta 219 00:21:15,920 --> 00:21:20,360 çizginin eğrilik derecesi bize parçacıkların kazandığı ivmeyi göstermektedir 220 00:21:24,040 --> 00:21:30,520 Atlas çarpışmayı eş merkezli katmanlar içine yerleştirilmiş çeşitli cihazlarla kaydetmektedir 221 00:21:32,920 --> 00:21:36,460 Her cihaz farklı cinsteki parçacıkları saptamak ve kaydetmek için 222 00:21:36,460 --> 00:21:40,520 özel olarak tasarlanmış sıra dışı bir kamera gibidir 223 00:21:43,420 --> 00:21:45,100 Sör Isac Newton'a göre, 224 00:21:45,100 --> 00:21:50,620 karşı yönlerdeki ivmeli yolculuk görüntüdeki gibi dengelenmelidir 225 00:21:52,320 --> 00:21:58,020 sarı kareler parçacıkların ve ivmenin eşit dağılımını göstermekte 226 00:21:58,880 --> 00:22:01,820 Karanlık madde parçacığı söz konusu olduğuna ise 227 00:22:02,165 --> 00:22:03,495 bir boşluk olacaktır 228 00:22:04,025 --> 00:22:05,965 bu boşlukta karanlık madde parçacığı Atlas'ın içinden 229 00:22:05,965 --> 00:22:09,280 herhangi bir ara algılayıcıyla etkileşime girmeden uçup gidecektir 230 00:22:10,280 --> 00:22:13,315 Nasıl olur da bir karanlık madde parçacığı 231 00:22:13,320 --> 00:22:16,060 dünyanın en hassas algılayıcısının içinden geçip gider? 232 00:22:16,740 --> 00:22:18,920 hem de hiç iz bırakmadan 233 00:22:19,600 --> 00:22:22,040 Süper simetri isimli teori 234 00:22:22,040 --> 00:22:26,860 tam olarak bu şekilde davranış gösteren bir parçacığın varlığını tahminlemektedir 235 00:22:27,780 --> 00:22:29,800 Bu teoriye göre 236 00:22:29,800 --> 00:22:33,400 elekton ya da kuark gibi bilinen her parçacığa karşılık gelen 237 00:22:33,400 --> 00:22:38,620 çok daha büyük kütleli bir süper parçacık vardır 238 00:22:42,660 --> 00:22:44,000 gördüğünüz gibi 239 00:22:44,640 --> 00:22:47,640 karşılıklar hoş bir simetri yaratıyor 240 00:22:48,540 --> 00:22:52,740 Fizikçiler tahminlenen bu parçacıklardan birinin 241 00:22:52,740 --> 00:22:55,900 karanlık madde parçacığı olabileceğine inanıyor 242 00:22:55,900 --> 00:22:58,720 sıra bunu kanıtlamakta 243 00:23:02,460 --> 00:23:08,220 Atlas en önemli çarpışma olaylarının fotoğraflarını saniyede 14 milyon kere çekiyor 244 00:23:19,520 --> 00:23:26,840 Çarpışma verileri CERN ve tüm dünyada GRID (şebeke) adı verilen devasa bilgisayar ağında depolanıyor 245 00:23:27,100 --> 00:23:30,200 Bilgisayar programları şebekedeki verileri tarayarak 246 00:23:30,200 --> 00:23:34,240 bir karanlık madde parçacığıyla örtüşen örüntüleri arıyor 247 00:23:34,540 --> 00:23:38,240 Çok az sayıda çarpışmanın karanlık madde parçacıklarını yaratması beklenmekte 248 00:23:38,700 --> 00:23:40,080 Fakat bu gerçekleşse bile 249 00:23:40,120 --> 00:23:44,760 bütün çarpışma verilerini incelemek zorlu bir görev olacaktır 250 00:23:47,000 --> 00:23:51,500 Neyseki modern bilim işbirliğine dayalı çabadır 251 00:23:52,000 --> 00:23:57,240 Dünyanın her yerinden fizikçiler veriyi incelemek için gece gündüz çalışmaktalar 252 00:23:57,980 --> 00:24:01,280 Bir CERN mühendisi bu tür bilgileri paylaşmak için 253 00:24:01,280 --> 00:24:05,460 World Wide Web (Dünya Çapında Ağ - www) adlı bir şey icat etmişti 254 00:24:06,840 --> 00:24:13,060 Karanlık maddeyi arayan ve evrenimizin temel doğasını keşfetme peşindeki bu kadar beyin gücü 255 00:24:13,220 --> 00:24:15,100 kim bilir neler bulacak 256 00:24:16,700 --> 00:24:21,340 Sonuçta büyük sorular insanoğlunu bir araya getirmekte 257 00:24:21,340 --> 00:24:27,800 bu geniş evrenin nasıl işlediğini ve evrendeki yerimizi anlamaya uğraşırken sorduğumuz sorular